Pierwsza edycja Festiwalu im. Zygmunta Haupta zakończyła się niewątpliwym sukcesem, jednak jego druga odsłona przez długi czas stała pod znakiem zapytania. Mimo braku finansowania ze strony Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego szczęśliwie udało się pozyskać środki na organizację nieco skromniejszej wersji wydarzenia i ponownie zaprosić do Gorlic miłośników twórczości patrona i literatury współczesnej. W tym miejscu składamy podziękowania Urzędowi Miejskiemu w Gorlicach, Instytutowi Goethego w Krakowie oraz Instytutowi Słowackiemu w Warszawie za wiarę w całe przedsięwzięcie oraz wsparcie finansowe.

Od 23 do 26 września gościnne przestrzenie Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Stanisława Gabryela oraz Gorlickiego Centrum Kultury odwiedziły tłumy czytelników — nie tylko mieszkańców Gorlic, lecz także gości z innych, nierzadko dalekich części kraju. Wśród nich liczną reprezentację stanowili pasjonaci twórczości Zygmunta Haupta, którzy po raz drugi dotarli na Festiwal, wiedzeni cyklem spotkań tematycznych poświęconych życiorysowi i pisarstwu patrona.

W tym roku do grona badaczy Haupta — prof. Aleksandra Madydy, dr. hab. Andrzeja Niewiadomskiego oraz dr. Pawła Panasa — dołączyła Barbara Krupa — Kuratorka Kolekcji Słowiańskiej i Wschodnioeuropejskiej na Uniwersytecie Stanforda, gdzie znajdują się archiwa Zygmunta Haupta. W wydarzeniu poświęconym przekładom tekstów pisarza na język niemiecki uczestniczyła redaktorka i wydawczyni Katharina Raabe oraz tłumaczka Esther Kinsky.

W programie znalazło się także kilkanaście spotkań autorskich, podczas których publiczności o swoich najnowszych — i nie tylko — książkach opowiedzieli autorzy prozy, reportażu, poezji i eseju. Na pytania prowadzących i publiczności odpowiadali: Michał Cichy, Urszula Honek, Magdalena Kicińska, Esther Kinsky, Maroš Krajňak, Andrzej Muszyński, Piotr Nesterowicz, Klara Nowakowska, Andrzej Stasiuk, Krzysztof Środa, Adam Wiedemann i Zofia Zaleska.

Na festiwalowych scenach wybrzmiała nie tylko literatura, ale również muzyka. Pierwszego dnia słuchacze zostali zabrani w świat klimatycznych dźwięków, a to za sprawą Kuby Jaworskiego, krakowskiego artysty występującego jako Gypsy and the Acid Queen. Z kolei zwieńczenie Festiwalu stanowił eksperyment filmowo-muzyczno-literacki, na który złożyły się projekcja filmu Tutaj autorstwa Kamila Gubały, Jakuba Ziołka i Piotra Bukowskiego oraz czytanie opowiadania Deszcz Zygmunta Haupta w interpretacji Andrzeja Stasiuka, któremu na gitarze akompaniował Piotr Bukowski.

Cztery intensywne dni pełne wrażeń, literackich inspiracji i przede wszystkim pamięci o Zygmuncie Haupcie — wyjątkowym pisarzu, przez lata niesłusznie pomijanym przez literaturoznawców i krytykę. Wierzymy, że takie przedsięwzięcia jak Festiwal czy wznowienie przez Wydawnictwo Czarne Baskijskiego diabła przyczynią się do tego, że proza autora Pierścienia z papieru zagości na półkach czytelników. Tym samym mamy nadzieję, że za rok znów spotkamy się w Beskidzie Niskim — z twórczością patrona, poetami, prozaikami, reporterami oraz oczywiście czytelnikami.

Fotorelację ze wszystkich festiwalowych wydarzeń można obejrzeć w zakładce GALERIA. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

O godz. 16.00 zapraszamy na spotkanie „Z biegiem rzeki”, podczas którego Darek Foks porozmawia z Esther Kinsky — pochodzącą z Niemiec prozaiczką, poetką i tłumaczką. W 2014 roku lista wydanych przez autorkę książek powiększyła się o powieść Am Fluß. Kinsky oddaje w ręce czytelników niezwykłą prozę poetycką, w której opisuje swoje wędrówki nad rzeką Lea. To skonstruowany za pomocą mistrzowskiego języka zapis poszukiwań sensu i znaczenia tego, co dotąd nieodkryte.

„Dajmy teraz przemówić Stefanii” to okazja do spotkania z Magdaleną Kicińską, która swoją ostatnią książkę Pani Stefa poświęciła Stefanii Wilczyńskiej, prowadzącej wraz z Januszem Korczakiem Dom Sierot dla żydowskich dzieci. W reportażu autorka oddaje należną uwagę — dotąd pozostającej w cieniu Starego Doktora — Wilczyńskiej, kobiecie pełnej niezwykłej odwagi i zaangażowania w sprawy dzieci. Spotkanie rozpocznie się o godz. 17.15, a poprowadzi je Monika Rogowska-Stangret.

Blok wydarzeń poświęcony osobie i twórczości patrona zakończy dyskusja „Zygmunt Haupt. Recepcja”, w której udział wezmą Esther Kinsky — tłumaczka tekstów Haupta na język niemiecki, Katharina Raabe — wydawczyni i redaktorka oraz dr hab. Andrzej Niewiadomski. Podczas spotkania padną pytania m.in. o odbiór tekstów Zygmunta Haupta przez zagranicznych czytelników oraz trudny proces przekładu utworów autora na język niemiecki. Na to wydarzenie zapraszamy o godz. 18.30.

Wieczorem festiwalowa publiczność będzie miała okazję uczestniczyć w interesującym projekcie filmowo-muzyczno-literackim. Na scenie Gorlickiego Centrum Kultury pojawią się Andrzej Stasiuk, interpretujący prozę Zygmunta Haupta, oraz akompaniujący mu na gitarze Piotr Bukowski. Występ obu Panów to element całości, którą dopełnia projekcja filmu Tutaj autorstwa Kamila Gubały, Jakuba Ziołka i wspomnianego wyżej Piotra Bukowskiego. Tutaj to rodzaj eksperymentu, który mając formę otwartą, cały czas jest rozbudowywany o nowe partie obrazu, tekstu i dźwięku.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbywa się w dniach 23-26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

W niedzielę na festiwalową publiczność czekamy już od godz. 14:30. „Nigdzie, czyli zawsze” to wydarzenie poświęcone ostatniej książce Andrzeja Muszyńskiego Podkrzywdzie, która uzyskała nominację do Nagrody Literackiej Gdynia oraz Paszportu Polityki. Rozmowę z autorem poprowadzi Michał Olszewski.

Jako kolejni miejsca na festiwalowej scenie zajmą Klara Nowakowska i Darek Foks. O godz. 16:00 rozpocznie się spotkanie „Gęstość obrazu”, podczas którego autorka opowie o swoim ostatnim zbiorze poetyckim. Wydana przez Fundację na rzecz Kultury i Edukacji im. Tymoteusza Karpowicza Niska rozdzielczość to kolejny po Ulicy Słowiańskiej tom laureatki Nagrody Gazety Wyborczej WARTO, zawierający premierowe wiersze powstałe w latach 2002-2012.

Sympatyków pisarstwa Krzysztofa Środy zapraszamy do Miejskiej Biblioteki Publicznej na godz. 17:15. Tematem spotkania „Krótka książka o czymś zupełnie innym” będzie najnowsza publikacja pisarza – Las nie uprzedza, o którą autora pytać będzie Michał Olszewski. „To jest książka o tym, co pomiędzy. O tym, co pisarze, podróżnicy, reporterzy pozostawiają nieopisane. W cieniu. W tajemnicy. Nieodkryte” – tak nowe wydawnictwo autora podsumowuje Ziemowit Szczerek.

W trakcie wydarzenia „Perypatetyka” Darek Foks zaprosi do rozmowy Michała Cichego, który w swojej ostatniej książce zawarł zapiski będące następstwem obserwacji Warszawy. Autor w Zawsze jest dzisiaj stolicy przygląda się z dużą wrażliwością, przechadza się po niej niespiesznie, a jego wędrówkę można przyrównać do medytacji. Spotkanie rozpocznie się o godz. 18:30.

Ostatnim zaplanowanym na niedzielę wydarzeniem będzie „Zygmunt Haupt. Archiwum pisarza”. Prof. Aleksander Madyda i dr Paweł Panas zaproszą do rozmowy Barbarę Krupę – Kuratorkę Kolekcji Słowiańskiej i Wschodnioeuropejskiej na Uniwersytecie Stanforda. Podczas spotkania prezentowana będzie część zbiorów, jakie po śmierci pisarza trafiły do uniwersyteckiego archiwum. Zapraszamy na godz. 20:00.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbywa się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Kolejnym gościem, który zajmie miejsce na festiwalowej kanapie będzie Urszula Honek — poetka pochodząca z Racławic położonych nieopodal Gorlic. Głównym tematem rozmowy Darka Foksa z autorką będzie wydany nakładem WBPiCAK tom poetycki Sporysz. To debiutancka książka poetki, którą wielu krytyków i czytelników zalicza do grona ciekawszych głosów, jakie wybrzmiewają w ostatnich kilku latach z kobiecej poezji. Na spotkanie „Idę do ciebie, patrz” zapraszamy o godz. 16.00.

Podczas kolejnego wydarzenia ponownie uwagę poświęcimy patronowi Festiwalu. O godz. 17.15 rozpocznie się dyskusja „Zygmunt Haupt. Raj Utracony”, podczas której prof. Aleksander Madyda, dr hab. Andrzej Niewiadomski i dr Paweł Panas będą rozprawiać m.in. na temat wyjątkowego języka Zygmunta Haupta i jego potencjalnym wpływie na polszczyznę po 1989 roku.

Przedostatnia pozycja w sobotnim programie to spotkanie „Trylogia łemkowska”, z pierwszym z zagranicznych gości — słowackim pisarzem Marošem Krajňakiem. Z autorem powieści Carpathia, Entropia i Informacja będzie rozmawiać Kamila Margielska reprezentująca partnera tegorocznej edycji Festiwalu — Wydawnictwo Książkowe Klimaty. Rozpoczynamy o godz. 18.45.

Dzień zakończymy o godz. 20.00 spotkaniem „Wieża Babel”. Gościem Darka Foksa będzie Zofia Zaleska, która w książce Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie zebrała wywiady ze znakomitymi tłumaczami literatury. Jerzy Jarniewicz, Małgorzata Łukasiewicz, Piotr Sommer, Anna Wasilewska to tylko kilka nazwisk z obszernej listy autorów przekładu, z którymi rozmowy (nie tylko o literaturze i pracy tłumacza) trafiły na karty Przejęzyczenia.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbywa się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

O godz. 16.30 spotykamy się w gmachu głównym Miejskiej Biblioteki Publicznej na pierwszym z cyklu wydarzeń poświęconych patronowi Festiwalu. W spotkaniu „Zygmunt Haupt. Autor XX wieku” wezmą udział prof. Aleksander Madyda, dr hab. Andrzej Niewiadomski i dr Paweł Panas, z którymi Darek Foks będzie rozmawiać m.in. na temat miejsca, jakie pisarstwo Haupta zajmuje w literaturze XX wieku. Dyskusji będzie towarzyszyć pokaz fotografii z archiwum rodzinnego pisarza oraz prezentacja drugiego wydania Baskijskiego diabła, przygotowanego przez prof. Madydę i Wydawnictwo Czarne.

Z kolei cykl spotkań autorskich rozpoczniemy od wydarzenia „Nowa, lepsza Polska”, podczas którego Monika Stopczyk zapyta Piotra Nesterowicza o jego najnowszą książkę reporterską Każdy został człowiekiem. Rozmowa rozpocznie się o godz. 18.15, również w Miejskiej Bibliotece Publicznej.

Z kolei na wczesny wieczór proponujemy porcję poezji. „Bardziej niż serio” to tytuł wydarzenia z udziałem Adama Wiedemanna — poety, prozaika, krytyka muzycznego i tłumacza. Spotkanie rozpocznie się o godz. 19.30. Punktem wyjścia do rozmowy prowadzonej przez Darka Foksa będzie Metro na Żerań, czyli ostatni zbiór poetycki Wiedemanna.

Pierwszy dzień Festiwalu zakończymy akcentem muzycznym. O godz. 21.00 zachęcamy do odwiedzenia Dark Pubu i zrelaksowania się przy dźwiękach Gypsy and the Acid Queen, czyli Kuby Jaworskiego. Krakowski muzyk wykona utwory, które trafiły na jego debiutancki, długogrający krążek.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbywa się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

W maju za sprawą Wydawnictwa Czarne do rąk czytelników trafiło nowe wydanie Baskijskiego diabła w opracowaniu krytycznym prof. Aleksandra Madydy. Premiera książki będzie stanowić punkt wyjścia do cyklu spotkań, podczas których badacze i znawcy twórczości Zygmunta Haupta będą poruszać kwestie, takie jak: wpływ pisarstwa patrona na współczesną literaturę i polszczyznę oraz odbiór jego dzieł poza granicami kraju. Wśród zaproszonych gości Esther Kinsky, Barbara Krupa, prof. Aleksander Madyda, dr hab. Andrzej Niewiadomski, dr Paweł Panas i Katharina Raabe.

W ciągu czterech festiwalowych dni w Miejskiej Bibliotece Publicznej oraz Gorlickim Centrum Kultury odbędą się spotkania poświęcone polskim i zagranicznym twórcom oraz ich książkom. Publiczność będzie miała okazję bliżej poznać niemiecką pisarkę, poetkę i tłumaczkę Esther Kinsky oraz pochodzącego ze Słowacji autora trylogii łemkowskiej Maroša Krajňaka.

Miłośników poezji zapraszamy na wydarzenia z udziałem Klary Nowakowskiej i Adama Wiedemanna, prezentujących wiersze ze swoich ostatnich poetyckich zbiorów oraz debiutującej tomem Sporysz Urszuli Honek. Do Gorlic z nową książką Las nie uprzedza przyjedzie także Krzysztof Środa, którego festiwalowa publiczność miała okazję poznać w ubiegłym roku.

Podczas Festiwalu sięgniemy także po reportaż. Po pierwsze dzięki Magdalenie Kicińskiej, która w swoim debiucie książkowym Pani Stefa wydobyła z niepamięci obraz Stefy Wilczyńskiej, wieloletniej współpracownicy Janusza Korczaka, przez długi czas, zupełnie niesłusznie, pozostającej w cieniu Starego Doktora. Po drugie poprzez najnowszą publikację Piotra Nesterowicza Każdy został człowiekiem, w której autor opisał doświadczenia młodych ludzi urodzonych na wsi w latach 50. XX wieku i ich fascynację nową Polską. Interesująco zapowiada się również spotkanie „Wieża Babel” poświęcone książce Zofii Zaleskiej Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie, w której autorka zebrała rozmowy z czołówką polskich tłumaczy literatury.

O swoich ostatnich publikacjach opowiedzą także prozaicy. Andrzej Muszyński o Podkrzywdziu, a Michał Cichy o Zawsze jest dzisiaj. Na festiwalowej scenie pojawi się także Andrzej Stasiuk, z którym okazją do rozmowy będzie wydany w ubiegłym roku zbiór miniatur Kucając oraz mająca lada dzień premierę książka Osiołkiem.

Dopełnieniem atrakcyjnego literackiego programu będzie koncert krakowskiego muzyka Kuby Jaworskiego, występującego pod pseudonimem Gypsy and the Acid Queen, oraz projekcja obrazu Tutaj, będącego filmowym eksperymentem autorstwa Kamila Gubały, Piotra Bukowskiego i Jakuba Ziołka. Podczas drugiego z wydarzeń wybrzmi także proza Zygmunta Haupta w interpretacji Andrzeja Stasiuka.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Wieczór inaugurujący Festiwalu upłynie przy dźwiękach koncertu Gypsy and the Acid Queen — projektu krakowskiego artysty Kuby Jaworskiego. Muzyk w Gorlicach zaprezentuje materiał z wydanego niedawno debiutanckiego krążka, na którym znalazło się dwanaście psychodeliczno-bluesowych kompozycji wprawiających słuchaczy w hipnotyczny i tajemniczy klimat. Wydaje się, że wyobraźnia Kuby Jaworskiego porusza się w podobnych obszarach co wyobraźnia Haupta — misterne tkanie konstrukcji utworu jest dla nich wspólną cechą, a muzyka eksploruje te same obszary geograficzne, którym Haupt przyglądał się z końskiego grzbietu: szerokie przestrzenie, zamglony horyzont, gęsty las, księżycowa noc, deszcz.

Publiczność drugi raz zetknie się z muzyką na festiwalowym finiszu. W poniedziałkowy wieczór zapraszamy na pokaz obrazu Tutaj — eksperymentu filmowego autorstwa Kamila Gubały (zdjęcia), Piotra Ziołka i Piotra Bukowskiego (muzyka). Ich dzieło to forma nieskończona, do której ciągle są dodawane nowe partie dźwięku, tekstu i obrazu. Projekcji będzie towarzyszyć czytanie prozy Haupta przez Andrzeja Stasiuka oraz improwizacje gitarowe Piotra Bukowskiego.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

„Z biegiem rzeki” to tytuł spotkania z udziałem Esther Kinsky — poetki, pisarki i tłumaczki. Autorka, mająca w dorobku przekłady dzieł m.in. Mirona Białoszewskiego, Hanny Krall, Ryszarda Krynickiego czy Olgi Tokarczuk, tym razem opowie o wydanej w 2014 roku powieści. Am Fluß to proza poetycka, której oś wyznaczają spostrzeżenia, przemyślenia, obserwacje autorki będące owocem wędrówek nad brytyjską rzeką Lea. Jagoda Engelbrecht zwraca uwagę na to, jak Kinsky „unika dialogów i wkłada całą siłę, precyzję i ciepło swej prozy w opisy znalezisk. Rytm jej książki wyznacza tempo opowieści i wspomnień o innych rzekach i innych zakamarkach — nad Wisłą, nad Odrą, nad Renem, w Kanadzie, na Węgrzech”. Czytelnicy na kartach powieści znajdą zapis poszukiwań sensu i znaczenia tego, co dotąd nieodkryte, który tłumaczka konstruuje za sprawą mistrzowskiego języka.

To jednak nie jedyna sposobność do spotkania z Esther Kinsky. Jako autorka przekładu twórczości Zygmunta Haupta na język niemiecki weźmie udział w wydarzeniu „Zygmunt Haupt. Recepcja” poświęconemu odbiorowi pisarstwa patrona Festiwalu w Niemczech. W dyskusji prowadzonej przez dr. hab. Andrzeja Niewiadomskiego będzie uczestniczyć także Katharina Raabe, redaktorka i wydawczyni twórców, takich jak: Jurij Andruchowycz, Andrzej Stasiuk, Wojciech Kuczok czy Serhij Żadan. Wydarzenie zamknie cykl poświęcony twórczości Zygmunta Haupta.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Punktem wyjścia do rozmowy z Urszulą Honek będzie debiutancki tom poetki Sporysz. Laureatka Grand Prix Konkursu Poetyckiego im. R.M. Rilkego „mglistą atmosferę zdołała — jak twierdzi Paweł Kozioł — zbudować z rekwizytów mocnych jak ostrze rzeźnickiego noża”. Z kolei Jakub Skurtys, m.in. ze względu na ton głosu, określa tę poezję jako „pohonetowską”. Niewątpliwie jest to jeden z tych kobiecych głosów, w które powinno się uważnie wsłuchać. Warto również wspomnieć, że Urszula Honek to kolejny — po Waldemarze Bawołku (gość ubiegłorocznej edycji) — festiwalowy autor pochodzący z okolic Gorlic.

Niska rozdzielczość to zbiór premierowych tekstów Klary Nowakowskiej, które wrocławska poetka pisała na przestrzeni dziesięciu lat (2002–2012). Laureatka nagrody „Gazety Wyborczej” WARTO, tworząc, upodobała sobie operowanie konkretem i kondensację treści. „Jej minimalizm nie jest lingwistycznym zabiegiem czy świadectwem ustępstwa wobec świata — to gest sprzeciwu wobec nadmiaru, to uparta chęć zamknięcia się w czterech ścianach wiersza i skonfrontowania się z rzeczywistością” — podsumowuje ostatni tom poetki Bartosz Sadulski. Okazją do bliższego poznania autorki i jej utworów będzie spotkanie „Gęstość obrazu”.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Tym, kto do nas mówi jest polski inteligent wychowany na ziemiach dawnego zaboru austro-węgierskiego, człowiek wykształcony, któremu obca jest wszelka pospolitość, jednak pozostający z dala od sfer arystokracji. W tym swoim socjalnym usytuowaniu trochę przypomną bohatera–narratora Prousta. Drogie jest mu dziedzictwo kultury, którego depozytariuszem był niegdysiejszy dwór, jednak nie należy do wąskiego, elitarnego kręgu. Niestety, spotyka go życiowy zawód, ponieważ młoda kobieta, którą bardzo kochał, jest dla niego niedostępna z racji zbyt „wysokiego” urodzenia. Autor wspomina ten epizod dyskretnie, bez cienia sentymentalizmu; o faktach pisze taktownie, jak gdyby mówił o doświadczeniach innej osoby. Otwiera się przed nami perspektywa Polski przedwojennej, koloryt miast kresowych, gdzie, prócz Polaków, żyli obok siebie Ukraińcy i Żydzi. Pod pewnym względem w prozie Haupta czuć powinowactwo z literacką wizją Brunona Schulza czy filozoficzną poezją Leśmiana. Skądinąd klimat twórczości Haupta przypomina nieco „Szkice piórkiem” Andrzeja Bobkowskiego. Skromność, prawość, pisanie jakby od niechcenia na marginesie powagi życiowych obowiązków, bez artystowskiego zadęcia. Humanizm i wierność tradycji, choć niedeklarowane, zdają się być nieodłącznym elementem tła, oczywistą prepozycją. Leśne pejzaże, polowania, obraz przyrody bardzo sugestywny i oryginalny, jednak bez romantycznej, panteistycznej nuty, widziany z twardej pozycji myśliwego. Narrator prowadzi nas przez historię — od scen z życia na przedwojennych Kresach przez doświadczenia żołnierza II wojny światowej, służącego później w polskich oddziałach walczących w obronie Francji. Ostatnie zapiski pochodzą z czasów pobytu bohatera w Stanach Zjednoczonych.

Bardzo często wykorzystywanym przez pisarza środkiem stylistycznym jest oksymoron budowany z przeciwstawnych jakości przedmiotów, gdzie rekwizyty obrazu literackiego wzmagają swą siłę ekspresji poprzez zderzenie elementów niewspółmiernych z uwagi na własności zmysłowe oraz ich symbolikę.

Więc to jest spełnienie dawnych marzeń i zachceń, majaków przewidywanych i odgadywanych. Bo zastanowić się: przedtem to była pustka tak jak przed dniem stworzenia, przestrzeń nie skontrastowana, czarno-biała, z rozsypanymi opiłkami gawronów i kruków na chropowatym od białości polu. Lśnią tylko oślizłe łozy, łozina, i jak wieczór, to gwiazdy trzeszczą ponad wierzchołkami gałęzistymi drzew.*

Zimowy pejzaż i jego „oślizłe łozy” — jakości zmysłowe o zdecydowanie negatywnym nacechowaniu — kontrastują z metafizyczną, wręcz „witrażową”, przywołującą echo pytania o istnienie Boga, kosmiczną wzniosłością „trzeszczących gwiazd”.

Innym wątkiem refleksji autora jest doświadczenie czasu. I znowu pojawia się zderzenie skończoności ludzkiej egzystencji z ogromem historii w skali wręcz geologicznej. W pejzażu Francji widzimy drogę wytartą kołami wozów z okresu cesarstwa rzymskiego, starego człowieka na tle resztek kamyków pochodzących ze starożytnego fresku.

Dziwne to pomyśleć! Więc jak to? Naprzód było coś skałą, gnejsem, piaskowcem, alabastrem, masą nieprzeliczoną i tępą natury, calizną, blokiem i odłupane cierpliwie, i obrobione skrzętnie, i zlepione, i ułożone, przesiane przez mózg ludzki jak przez sito, dobrane, wyspekulowane, wygładzone i wyszlifowane, kiedy zbiegło się w obraz, kiedy pobłogosławione i wyświęcone do zaszczytu, do wzruszenia sztuki, dzieła sztuki, po to tylko, ażeby przyszedł czas i rozdmuchał to znowu w chaos, w mnogość, czyli nicość?

Widzisz, stary, myślę, wyszedłeś mi tu naprzeciw jak groźne memento, jak przypomnienie o nietrwałości (…). Co się stało z dawną chwilą? Dlaczego odleciała od ciebie, dlaczego była? Kto zaklął ją wtedy? (…). Karykatura człowieka? Czemu wybucha to nagle wpośród nas, a potem odchodzi i pozostawia nas jak wydmuchane szczątki preparatów entomologicznych?”.**

I w inny miejscu:

Jedyny, jedyność człowieka! Jakże mi sobie z tym tu dać radę? Co zrobię, kiedy rozlezie mi się w palcach w ogromny kraj, nieogarnięty przestwór? Gubi mi się w przestrzeni, w czasie. Człowiek sprzed kilku lat przepadł mi tak jak woda, która ciekła rzeką pięćdziesiąt lat temu. Pewnie, że naniosło w tym miejscu mułem, pewnie, że, o, tu! leży spróchniały pień, jaki przyniosła na swym grzbiecie umarła lat temu pięćdziesiąt fala.***

W swej refleksji nad potocznym doświadczeniem czasu autor odwołuje się wprost do Bergsona i Prousta jako do autorów, którzy podważyli nowożytne, zdroworozsądkowe wyobrażenie przemijania. Utrwalone przez mechanistyczną fizykę oraz tzw. odczarowanie świata dało w efekcie pojęcie czasu linearnego, skądinąd tzw. pustego czasu, w którym zdarzenia o różnym znaczeniu dzieją się równolegle — znajdują się „obok siebie”, w jednej homogenicznej czasoprzestrzeni, jak przedmioty w pudełku. To wyobrażenie zrodziło się wraz mechaniką Newtona i układem współrzędnych Kartezjusza. Czas i ustalone przyczynowo zależności między zdarzeniami, także ich wzajemne przestrzenne relacje, są nałożone na rzeczywistość jak siatka kartograficzna na rzeczywistą Ziemię. Pozwalają liczyć, ułatwiają orientację w terenie, ale pod pewnym względem fałszują jej obraz wskutek utrwalonego rutynowego nawyku — gdy zaczynają być brane dosłownie, tworzą zgoła nieprawdziwe wyobrażenie o naturze rzeczy. Inkowie nie znali mapy, to znaczy odzwierciedlenia powierzchni ziemi na płaszczyźnie, analogicznie jak dla ludzi kultur przedpiśmiennych niepojęte było słowo oderwane od sytuacji rozmowy, żywej opowieści, osobistej ekspresji.

Spójrzmy na dość obszerny fragment, wybrany z przeszło siedemsetstronicowego dzieła, który może posłużyć jako ilustracja niniejszych rozważań:

Ta nowoczesność zachłyśnięta jest nagle nadeszłą zdolnością ludzkiego mózgu do szeregowania, systematyzowania obserwowalnych zjawisk i do wybijania monety słów, które kosztem rzeczywistości nabierają niezachwianych i opętujących nas zaznaczeń. Razem z dawną sztuką uogólniania i abstrahowania i logiką dedukcji stworzyliśmy sobie osobny obraz o świecie fool’s paradise, jak mówią Anglicy.

Dedukcja nas zubaża. Dedukcja, logiczny wątek, który determinuje nam przyszłość i sprowadza ją do nudy. Jesteśmy funkcjami rozmaitych danych, które grodzą nasze życie od pierwszej świadomości do agonii. Z życia zrobiliśmy mechaniczną maszynę do wnioskowania, nomogramiczny cyrk, jesteśmy jak cyfra w suwaku logarytmicznym. Powie ktoś, że ten absurd cyfrowy — planowanie pozwoli nam na przetrwanie, że co innego, kiedy na przykład zasiewa się pole dla przyszłorocznych zbiorów, to ma się na to kalendarz rolniczy i znajomość klimatu, i kołowrót pór, i sezonów, a Murzyn z Wybrzeża Kości Słoniowej to pomagał sobie i pewny był sukcesu, bo według niego pora zbiorów nadchodziła dlatego, że składał ofiary i wypraszał u bóstw właśnie tę jesień zbiorów. No to ten przysłowiowy Murzyn miał więcej zabawy, panie dziejski, więcej smaku w życiu, obcował z bogami i sam był prawie półbogiem, jeżeli z jego obcowania i komitywy dopraszania się miał taki sam sukces, jak nasz współczesny facet i jego statystyki, i kalendarzyk. (Zdarza się nam być świadkiem bankructwa najbardziej w nas wyrosłych pojęć. Weźmy pojęcie czasu. Są jacyś prymitywni Algonkińczycy czy inni jacyś, nie pamiętam, jak im tam, mający bardzo obszerny słownik, bardzo różnoraki, gdzie potrafili logicznie dać różne nazwy dla tego samego karibu zależnie od tego, czy on się pasie, czy biegnie, czy stoi, inne dla ptaka w powietrzu, a inne — w gnieździe; wydaje mi się to bardzo trafne i bogate. Nie mają za to określenia na coś, co było lub że będzie — symultaniczność urągająca wbudowanej w nas świadomości przemijania czasu, wbudowanej w nas, innych, od tysięcy lat. I dopiero przychodzą Bergson i Proust, i nawracają do punktu, gdzie zaczęliśmy i rozeszliśmy się z tymi anegdotycznymi Algonkińczykami, i zrobiliśmy wielkie koło).****

Haupt zdaje się podzielać głębokie przeświadczenie, obecne w twórczości Leśmiana i Schulza, zgodnie z którym rzeczywistość posiada wymiar nieskończony, ma nieprzebraną ilość aspektów. Rzec by można za Heglem, że nawet papier, na którym piszę, zbutwiałby, zanim zdołałbym wyliczyć wszystkie jego właściwości. Stąd ta drobiazgowość w opisach najprostszych czynności, uważne wskazywanie wyglądów przedmiotów, jakości zmysłowych. Jednak Haupt pozostaje realistą, nie wchodzi na ścieżkę subiektywizmu, która nieuchronnie uwodzi niemal każdego, kogo oczarował ten amalgamat historycznie odległego spinozyzmu i współczesnej fenomenologii. Haupt widzi nieprzebrane bogactwo świata, które się ukazuje, ponieważ jest dość wrażliwy, by je ujrzeć, jednak nie delektuje się subiektywną fikcjonalnością świata przeżywanego. U Prousta, na którego Haupt się powołuje, jest obecne przeświadczenie, że przedmioty, jako fizyczne kształty i masy, nic nie znaczą, właściwie są niczym bez otoczki wspomnień i marzeń, bez aury sensu, który zyskują, znajdując się w polu ludzkiej wyobraźni i ekspresji. W twórczości Zygmunta Haupta daje się doczuć zachwyt nad różnorodnością świata, głód wrażeń, zarazem szacunek dla rzeczy w ich pierwotnej realności. Rzeczy są niezależnie od tego, jak je postrzegamy. Właśnie dlatego są ciekawe i pełne dostojeństwa. Pod pewnym względem w prozie Haupta mamy do czynienia z precyzją realistycznego opisu, zdolnością dostrzegania detali, które umykają zrutynizowanej obserwacji osób uwięzionych w schematach narzuconych przez wytarty frazes nazywania, zrazem narzędziowego „rozumienia” przedmiotów, wyłącznie poprzez ich funkcję, bycie do czegoś.

Oddajmy głos autorowi:

To nieprawda. Życie nie jest ciągłym łańcuchem jakby skomponowanych frazesów, to by było za łatwe i nudne pewnie także, życie nie jest jednym ciągiem przyczyn i skutków, szeregiem przesłanek, z których wynikają łagodnie zaokrąglone wnioski, ani też nie jest materiałem do funkcji, ani też — rodzajem nomogramu. No to w takim razie to jest sztuka.*****

Prawdy ludzkiego życia nie da się zamknąć w schematach myślowych, które bez wątpienia są owocne w dziedzinie nauk ścisłych. Nie da się znaturalizować, to znaczy sprowadzić do tego rodzaju wiedzy, który jest skuteczny dziedzinie opisu przyrody, np. w fizyce, wraz z jej logiczno-matematycznym zapleczem. Nasza samowiedza i autonarracja nie są linearnym ciągiem od przesłanek do wniosków. Może bliższe i bardziej trafne byłoby tu zastąpienie kategorii przyczyny i skutku, przesłanki i wniosku pojęciem prefiguracji znanym z egzegezy „Biblii”, gdzie pewne zdarzenia dają się odczytać jako zapowiedzi odległych wypadków, a zależność, jaka zachodzi pomiędzy jednymi i drugimi ma charakter symboliczny, nie sprawczy. Podobnie jak doniosłość wydarzeń roku kościelnego kształtuje się przez współuczestnictwo z odległymi z punktu widzenia w czasu kosmicznym aktami będącymi przedmiotami wiary, nie zaś poprzez temporalną bliskość czy kauzalną zależność z tym, co miało miejsce w kalendarzowym sąsiedztwie. Charles Taylor****** wyraża myśl, że Wielki Piątek 2016 roku pozostaje w bliższej relacji z opisanymi w „Ewangeliach” faktami z życia Chrystusa sprzed ponad 2000 lat, niż z wydarzeniami mającymi miejsce parę tygodni wcześniej tegoż 2016 roku. Ludzkie życie w jego najpełniejszym i najbardziej adekwatnym opisie jest zawsze autonarracją, zarazem jako opowieść, która jest pojmowana i akceptowana przez pewną wspólnotę (nigdy nie jest solipsystycznym monologiem; choćby w samotności zawsze jest adresowana do innych, choćby chwilowo nieobecnych — tych, z których opinią się liczymy). Czas w ludzkim życiu nie płynie liniowo, jak może to być przyjęte wówczas, gdy jest traktowany jako parametr procesów mechanicznych. Nieraz stoi w miejscu całymi latami — są rozmowy, relacje międzyludzkie, które trwają w zwieszeniu, do których wracamy jak do pokoju opuszczonego przed laty. Warto w tym miejscu przypomnieć filmy Davida Lyncha, z ich błądzącą fabułą, nielinearnymi modelami trwania. Skądinąd Martin Heidegger sugeruje nam, że ciekawy trop w refleksji da się wyprowadzić z arystotelesowskiego pojęcia zmiany jakościowej.

Czymś ważniejszym niż „relatywizm” ocen przeszłości zdaje się konstatacja, że wszelkie dziejące się „teraz” zamykające ustalenia na wzór domykania kompozycji tradycyjnej powieści zdają się mylące i nieadekwatne. Ile razy ulegaliśmy złudzeniu, że oto „coś się kończy i teraz będzie już tylko…”. Ile elementarnych błędów (zaniechań) popełniliśmy, przyjmując taką optykę.

Znany z potocznego myślenia, uznany wręcz za paradygmatyczny model czasu, który się opiera na intuicji przemijania dzień po dniu wydaje się więc nieoczywisty. Być może czas da się wyobrazić jako „mroczna maszyneria” generująca wielowątkowe i wielokształtne struktury? Dlaczego „skądś” przychodzą pomysły? Gdzie one były? W innej przestrzeni — „w zaświatach” — gdzieś „jak za ścianą”.

Jak pamiętamy w „Księdze Δ Fizyki” Arystoteles mówi o ruchu nie tylko w sensie zmiany miejsca, zgodnie z intuicją przemieszczenia w przestrzeni, lecz także opowieści, która ma początek, środek i koniec. Mówi także o zmianie jakościowej, którą możemy rozumieć jako dojrzewanie, tężenie, zagęszczanie; ale też o ruchu rotacyjnym po kole lub martwej fali, wodzie będącej w ruchu, która jednak nigdzie nie płynie. W końcu możemy wskazać na krystalizację, wyłanianie struktur w obrębie całości, której „objętość” się nie zmienia. Samopodobna struktura dzieła Prousta (porównywana do średniowiecznej katedry) pt. „Czas odnaleziony” jest „poza czasem” w tradycyjnym sensie, to znaczy ponad linearnie pojętym przemijaniem. Więc to, co doniosłe, wydarza się, wraca jak element konstrukcji, który ukazuje się w różnych aspektach budowli. Niekoniecznie musi być jawny „nieustannie”, odkryty. Ukazuje się niekiedy jak czyjeś typowe rysy charakteru ujawniają się tylko przy szczególnych okazjach.

Zygmunt Haupt dotyka w swych zapiskach najważniejszych zagadnień współczesności. Jego dzieło może być przedmiotem namysłu filozoficznego. Zarazem niesie bardzo ważny wkład w dziedzictwo literatury polskiej. Wiele wątków w tym pobieżnym szkicu celowo pominąłem, choćby stosunek człowieka do rzeczy, ich dostojeństwo, zarazem zalew nowoczesnej tandety, której pojawienie się jest chyba odzwierciedleniem oblicza dzisiejszego człowieka. Myślę, że twórczość Zygmunta Haupta będzie przedmiotem licznych analiz i studiów oraz że przyczyni się do wzbogacenia naszej samowiedzy.

Jak wspomniałem na wstępie często wykorzystywanym przez pisarza środkiem stylistycznym jest oksymoron, gdzie rekwizyty obrazu literackiego wzmagają swą siłę ekspresji poprzez zderzenie elementów niewspółmiernych jakościowo. Dzieje się to zarówno na poziomie doznań zmysłowych, jak i poprzez przeciwstawienie sobie wyobrażeń dotyczących wartości, np. pospolitości i brzydoty — delikatności i piękna.

W połowie kwietnia w całej Bretanii zakwitły jabłonie. Pomiędzy domami, na polach, na wzgórzach, łąkach wpośród skał, w rozpadlinach i na otwartym wybuchły nagle białoróżowe kule i dnie zrobiły się białe. Stare, zgrzybiale drzewa jabłoni i młode sadzonki pokrywające niebo czarnymi błyskawicami gałęzi, zanim jeszcze wypuściły pierwsze liście, rozpękły się w tych białoróżowych kwiatach. A potem, kiedy pierwsze ich płatki zaczęły opadać, u każdego drzewa, jak cień, rozsiewała się biała plama, kładła się na czarnej ziemi i gnoju białą zadymką i różową zaspą. Z daleka, z daleka widać było, jak skośnie, mądrze, uparcie, biało, księżycowo sypią się te płatki — medaliki, skroplone powietrze.*******

Ten motyw da się porównać z obrazem obecnym w jednym z tomów Prousta, gdzie jest ukazany obraz wiosny w Paryżu. Tutaj znowu, jak w wielu innych partiach prozy Zygmunta Haupta, pojawia się oksymoron. Delikatność kwiatów, słodycz jabłek i zapach kwitnących jabłoni kontrastuje z wzmianką o gnoju. Pojawia się także odwrócony motyw cienia. Cień, który jest czarny, w każdym razie ciemniejszy od przedmiotu, który go rzuca, tu jest ukazany jako wstęga białych płatków rozsypanych po ziemi. Biały cień drzewa — smuga na ziemi utworzona z opadających płatków — ukazuje obraz literacki przypominający fotograficzny negatyw.

*Z. Haupt, „Baskijski diabeł”, Wołowiec 2016, s. 318.
**Ibidem, s. 385–386.
***Ibidem, s. 566.
****Ibidem, s. 714.
*****Ibidem, s. 727.
******Ch. Taylor, „Tożsamość a czas świecki”, (in:) „Rozmowy w Castel Gandolfo”, t. 2, Kraków 2010.
*******Z. Haupt, op. cit., s. 372.

Zygmunt Haupt, „Baskijski diabeł”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016

PAWEŁ NOWICKI | Nauczyciel, poeta, filozof. Absolwent studiów filozoficznych na Uniwersytecie Jagiellońskim; asystent w Akademii Pedagogicznej w Krakowie w latach 1989–1999; nauczyciel–instruktor w Młodzieżowym Domu Kultury w Gorlicach w latach 2000–2008. Od 2006 roku prowadzi zajęcia w ramach Gorlickiego Klubu Miłośników Filozofii Cogito w Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach. W 2007 roku wykładał filozofię dla gorlickich studentów Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli WENA oraz dla członków Uniwersytetu Złotego Wieku. Autor publikacji prasowych w czasopismach: „Kwartalnik Filozoficzny”, „Principia”, „Koniec Wieku”, „Magdalenka Literacka”, „Gazeta Gorlicka”, „Tygodnik Gorlicki”. Autor książek „Magia codzienna” (1998) i „Za oknem” (2004) oraz recenzji i szkiców publikowanych na stronie internetowej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorlicach. Zainteresowania: literatura, filozofia, psychologia, teoria komunikacji, filozoficzne problemy fikcji literackiej.

Jak podsumowuje Dariusz Nowacki: „Środę najbardziej pociąga nieprzejrzystość świata. Można odnieść wrażenie, że poznawczy impas na swój sposób chyba go raduje, a nawet jeśli tak nie jest, ów impas jest motorem napędzającym tę eseistykę”. Spotkanie „Krótka książka o czymś zupełnie innym” poprowadzi Michał Olszewski.

W programie Festiwalu nie zabrakło również wydarzeń poświęconych reportażowi. Pierwszym z autorów reprezentującym ten gatunek jest Piotr Nesterowicz, którego książka Każdy został człowiekiem będzie stanowić główny temat spotkania „Nowa, lepsza Polska”. O tym, co kształtowało świadomość pokolenia dorastającego tuż po wojnie, o marzeniach młodzieży wiejskiej o „lepszym świecie”, nierzadko poddawanych bolesnej weryfikacji, porozmawia z autorem Monika Stopczyk.

Z kolei gościem Moniki Rogowskiej-Stangret będzie Magdalena Kicińska, która główną bohaterką książki Pani Stefa uczyniła Stefanię Wilczyńską prowadzącą wraz z Januszem Korczakiem Dom Sierot dla żydowskich dzieci. Autorka przybliża czytelnikom osobę Pani Stefy, która dotąd pozostawała w cieniu Starego Doktora, mimo że przez całe swoje życie w pełni oddawała się pracy na rzecz dzieci i prowadzeniu sierocińca. Magdalena Kicińska ukazuje nam portret kobiety odważnej, zaangażowanej w sprawy najmłodszych i będącej ich wsparciem aż po ostatnie chwile życia.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Z kolei Andrzej Muszyński zabierze czytelników na tajemnicze Podkrzywdzie, o którym pisze w wydanej w minionym roku powieści i od którego zaczerpnął dla niej tytuł. Jak się żyje pośrodku wielkiego „nigdzie”? Jakimi środkami oddać magię i zmysłowość tego wyjątkowego świata? Odpowiedzi na te i inne pytania warto szukać podczas rozmowy z autorem, którą trzeciego dnia Festiwalu poprowadzi Michał Olszewski.

„Patrząc, milcząc, czekając” to tytuł spotkania z Andrzejem Stasiukiem, z którym m.in. o jego ostatniej książce Kucając (ale także o tej najnowszej, która ukaże się w październiku), będzie rozmawiać Bartłomiej Kiełtyka. Wybór publikowanych wcześniej krótkich próz został opatrzony ilustracjami Kamila Targosza, które podkreślają celność spostrzeżeń pisarza, jakie towarzyszyły mu — jak pisze Piotr Bratkowski — „w konsekwentnym poszukiwaniu innego doświadczania świata niż to codzienne. Mało stron, duża metafizyka”.

Po prozaikach, którzy swoją uwagę poświęcili prowincji, wsi i bliskiemu sąsiedztwu natury, czas na autora, który jako obiekt zainteresowań literackich wybrał miasto. Michał Cichy w książce Zawsze jest dzisiaj opisuje Warszawę w sposób niespieszny i uważny, jednocześnie robi to z dużą wrażliwością, co zaowocowało ponad siedemdziesięcioma stronami naprawdę wyjątkowej prozy. Podczas Festiwalu z laureatem Nagrody Literackiej Gdynia będzie rozmawiać Darek Foks.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

www.tutajfilm.pl
www.hokei.bandcamp.com
www.xenony.bandcamp.com
www.duzyjack.bandcamp.com
www.stwory.bandcamp.com
www.milieulacphale.bandcamp.com
www.ladoabc.com

Rozkład jazdy Regionalnego Dworca Autobusowego w Krakowie dostępny jest TUTAJ, a rozkład jazdy Dworca Głównego w Rzeszowie TUTAJ.

W Gorlicach i okolicznych miejscowościach nie brakuje malowniczo położonych pensjonatów i domów agroturystycznych oferujących miejsca noclegowe. W mieście znajduje się także kilka mniejszych i większych hoteli. Wszystkie miejsca, wraz z danymi kontaktowymi, zebraliśmy w naszej BAZIE NOCLEGOWEJ.

W tym roku wydarzenia festiwalowe będą się odbywać w trzech miejscach. Od piątku do niedzieli zapraszamy do Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Stanisława Gabryela, mieszczącej się w gmachu przy ul. Jagiełły 1. W programie nie zabrakło ukłonu w stronę miłośników muzyki, dlatego zachęcamy do odwiedzenia Hoteliku i Restauracji Dark Pub przy ul. Wąskiej 11, gdzie w piątek wieczorem zagra Gypsy and the Acid Queen. W poniedziałek przeniesiemy się do Gorlickiego Centrum Kultury przy ul. Michalusa 4, gdzie zakończymy drugą edycję Festiwalu.

Wskazówki dojazdu do Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorlicach: www.goo.gl/maps/BCVRvyxiqPA2.

Wskazówki dojazdu do Gorlickiego Centrum Kultury: www.goo.gl/maps/2Kto9qb2JCk.

Wskazówki odjazdu do Dark Pubu w Gorlicach: www.goo.gl/maps/nCTv7adXQaL2.

Wszystkim, którzy planują pojawić się w Gorlicach proponujemy zapoznać się z niezwykle ciekawą historią Pogórza Karpackiego i Beskidu Niskiego, a czas między festiwalowymi wydarzeniami spędzić na spacerach i wycieczkach po ziemi gorlickiej. Znajdą tu coś dla siebie zarówno miłośnicy turystyki pieszej, jak i fotografii czy historii.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Piątkowej rozmowie będzie towarzyszyć prezentacja fotografii pochodzących z archiwum Arthura Haupta, syna pisarza, który gościł w Gorlicach podczas pierwszej edycji Festiwalu. Odwiedzający Miejską Bibliotekę Publiczną będą mogli oglądać ekspozycję przez cały czas trwania literackiego święta.

Pokłosiem ubiegłorocznej odsłony Festiwalu jest nowe wydanie „Baskijskiego diabła”, które w maju tego roku ukazało się nakładem Wydawnictwa Czarne i zostało opracowane przez prof. Aleksandra Madydę. Jest to także odpowiedź na duże zainteresowanie czytelników dotąd trudno dostępnymi i nie wznawianymi publikacjami pisarza. Zbiór opowiadań, reportaży i szkiców zostanie zaprezentowany gościom podczas piątkowego wydarzenia.

Punktem wyjścia do rozmowy podczas drugiego ze spotkań — „Zygmunt Haupt. Raj utracony” — będzie język Zygmunta Haupta, który, cytując Andrzeja Stasiuka, „nie ma sobie równego w polskiej literaturze XX wieku”. Prof. Aleksander Madyda, dr hab. Andrzej Niewiadomski i dr Paweł Panas tym razem swoją uwagę poświęcą m.in. dającemu niezwykłe efekty zderzeniu języka poezji i prozy oraz ich potencjalnemu wpływowi na polszczyznę po 1989 roku.

Trzecim spotkaniem będzie „Zygmunt Haupt. Archiwum pisarza” — wydarzenie z udziałem Barbary Krupy, Kuratorki Kolekcji Słowiańskiej i Wschodnioeuropejskiej na Uniwersytecie Stanforda, mającej pod swoją opieką amerykańskie archiwum autora „Pierścienia z papieru”. Prezentacji zbiorów będzie towarzyszyć rozmowa, w której, poza Barbarą Krupą, wezmą udział prof. Aleksander Madyda i dr Paweł Panas.

W przyszłym tygodniu napiszemy szerzej o ostatnim spotkaniu w cyklu tematycznym: „Zygmunt Haupt. Recepcja”.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Zgodnie z powyższą ideą każdego festiwalowego dnia będą się odbywać spotkania tematyczne z udziałem badaczy i zaproszonych gości. Gorlice znowu odwiedzą prof. Aleksander Madyda, dr hab. Andrzej Niewiadomski i dr Paweł Panas, którzy będą rozmawiać o miejscu Zygmunta Haupta w obrębie polskiej literatury XX wieku oraz o wyjątkowym języku literackim tego autora. Spotkania te będą jednocześnie świetną okazją, by zaprezentować nowe wydanie „Baskijskiego diabła”, które ukazało się w tym roku nakładem Wydawnictwa Czarne i w opracowaniu prof. Aleksandra Madydy.

Interesująco zapowiadają się również spotkania „Archiwum pisarza” i „Recepcja”. Gościem pierwszego będzie Barbara Krupa — Kuratorka Kolekcji Słowiańskiej i Wschodnioeuropejskiej na Uniwersytecie Stanforda — która ma pod swoją opieką całe amerykańskie archiwum Zygmunta Haupta. Tematem drugiego będzie recepcja twórczości pisarza w Niemczech oraz kwestie związane z tłumaczeniem jego utworów na język niemiecki. W spotkaniu wezmą udział: Esther Kinsky (pisarka, poetka, tłumaczka) i Katharina Raabe (wydawczyni i redaktorka).

Drugim celem Festiwalu jest udział w rozwoju polskiej sceny literackiej, promocja czytelnictwa i wartościowych zjawisk współczesnej literatury. W trakcie czterech festiwalowych dni odbędzie się więc szereg spotkań z autorami i autorkami, których twórczość można wpisać w horyzont wyznaczony przez Zygmunta Haupta; czy to z uwagi na poruszaną tematykę, czy też na proponowany język literacki — zapraszamy autorów i autorki, których dorobek pisarski nie jest jedynie opowiadaniem historii, ale także, czy przede wszystkim, tworzeniem języka. A ponadto, ponieważ dzieło Haupta łączy w sobie poetycką wrażliwość, prozatorską wyobraźnię i reporterską uważność, każdy z tych gatunków zaznaczy swój ślad w programie Festiwalu.

W Gorlicach odbędą się spotkania autorskie z następującymi autorami i autorkami: Michał Cichy, Urszula Honek, Magdalena Kicińska, Esther Kinsky, Maroš Krajňak, Andrzej Muszyński, Piotr Nesterowicz, Klara Nowakowska, Andrzej Stasiuk, Krzysztof Środa, Adam Wiedemann, Zofia Zaleska. Moderatorami spotkań autorskich i tematycznych będą: Darek Foks, Bartłomiej Kiełtyka, Kamila Margielska, dr hab. Andrzej Niewiadomski, Michał Olszewski, dr Paweł Panas, dr Monika Rogowska-Stangret, Monika Stopczyk.

Mamy również dobrą informację dla wszystkich uzależnionych od książek. Gorlicka Księgarnia Mieszko będzie prowadziła podczas Festiwalu stoisko z książkami naszych gości.

Gorlicki Festiwal to także inne dziedziny sztuki. Rozpoczniemy koncertem Kuby Jaworskiego, czyli Gypsy and the Acid Queen. W jego twórczości szeroka przestrzeń spotyka się ze szczegółem, a jeden dźwięk potrafi zmienić wrażenie, jakie muzyka wywiera na słuchaczu. Wydaje się, że wyobraźnia artysty porusza się w podobnych obszarach co wyobraźnia Haupta. Zakończymy natomiast wyjątkowym projektem filmowo-literacko-muzycznym „Tutaj”. Pokazowi filmu, którego autorem jest Kamil Gubała, będą towarzyszyć: Andrzej Stasiuk (czytający prozę Zygmunta Haupta) oraz Piotr Bukowski (improwizujący na gitarze).

Organizatorami Festiwalu są Akademickie Biuro Kultury i Sztuki Alma Art, Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Gabryela w Gorlicach, Miasto Gorlice oraz Wydawnictwo Czarne. Wydarzenie nie mogłoby się odbyć bez wsparcia naszych partnerów, którymi w tym roku są: Instytut Goethego w Krakowie, Instytut Słowacki w Warszawie, Wydawnictwo Książkowe Klimaty, Gorlickie Centrum Kultury, Zjednoczenie Łemków oraz Dark Pub w Gorlicach.

Program Festiwalu jest dostępny do pobrania TUTAJ, a szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w zakładce PROGRAM.

Festiwal odbędzie się w dniach 23–26 września 2016 r. Na wszystkie wydarzenia wstęp wolny. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU, TWITTERZE i INSTAGRAMIE.

Punktem wyjścia tej niezwykłej reporterskiej opowieści jest monumentalne, dziewięciotomowe wydanie pamiętników młodzieży wiejskiej opatrzone wspólnym tytułem „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, nadesłanych na konkurs ogłoszony w 1961 roku przez Związek Młodzieży Wiejskiej, Komitet Badań nad Kulturą Współczesną i Zakład Socjologii Wsi PAN oraz Ludową Spółdzielnię Wydawniczą. Autor odnalazł inne dokumenty oraz krewnych ówczesnych aktywistów, poszerzając subiektywny i ocenzurowany obraz przedstawiony w konkursowych pracach o bezcenne źródła z pierwszej ręki.

„Każdy został człowiekiem” to pierwsza publikacja na temat tworzenia się świadomego klasowo pokolenia „okresu błędów i wypaczeń”, pokolenia, które mozolnie budowało od podstaw nowe powojenne państwo. To znakomity literacki przyczynek do toczącej się od lat dyskusji o chłopskim pochodzeniu w hierarchii społecznej. To także opowieść o pokoleniu naszych rodziców i dziadków, którzy jako pierwsza generacja w historii Polski zyskali szansę wyrwania się do „lepszego świata”.

Chłopska historia Polski i szlachecko-miejska historia Polski zbiegły się na dobre dopiero wtedy, kiedy komuniści przeprowadzili forsowną industrializację. Utworzona przez nich nowa klasa wzmocniła PRL – ale stała się też fundamentem Solidarności. Nesterowicz odtwarza wizje, ambicje i ograniczenia klasy, która stworzyła Twój kraj, drogi Czytelniku. (Jan Wróbel)

Książkę „Każdy został człowiekiem” czyta się jednym tchem. To literacko znakomita, wartka opowieść. (Małgorzata Nocuń)

PIOTR NESTEROWICZ | Doktor nauk ekonomicznych, absolwent Polskiej Szkoły Reportażu. Autor esejów, reportaży oraz powieści i opowiadań fantastycznych. Publikował w „Akcencie”, „Dużym Formacie”, „Twórczości”, „Tygodniku Powszechnym”, „Nowej Fantastyce”. W 2015 roku za książkę „Cudowna” otrzymał Nagrodę Literacką Prezydenta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego, nominację do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za Reportaż Literacki oraz nominację do Literackiej Nagrody Nike. Ostatnio opublikował książkę reporterską „Każdy został człowiekiem” (2016).

www.czarne.com.pl

Za chwalebną podejrzliwość wobec języka, za nieuległość i brak rewerencji wobec jego stadnych formul, dzięki czemu można się tymi formułami subtelnie bawić. Za ufność wobec inteligencji czytelnika, którego dzięki temu nie trzeba prowadzić za rękę, ani przypominać mu o jego rzekomej podległości. Za wysokiej próby sztukę aktywnej medytacji, która kwestionuje własne zapowiedzi semantyczne i syntaktyczne. Za ożywiającą skłonność do dezynwoltury – i za jej obecność. Za kunszt składni i za wdzięk, z jakim wiersz ulega jej kaprysom – składni nadmiaru i składni entropii, nie mieszczącej się w przedziale dla niej przeznaczonym, która jednak w jakiejś ostatniej chwili, rzutem na taśmę, zmyślnie czepia się odjeżdżającej struktury. Za płynnie zmienne zdanie, które ujawnia sztywność i sztuczność formuł, w jakich arbitralnie próbuje zamknąć nasze doświadczenie. Za zbliżenie – dzięki tej „niedomykającej się” składni – doświadczenia językowego i pozajęzykowego, i za obecność tego, co rozpoznajemy jako prawdę obu tych doświadczeń. Za sztukę wychodzenia od spraw oczywistych – od klisz, banałów, i ich swoistej ekskatedralności – i umiejętność płynnego przechodzenia do możliwości innych, które tym sposobem się otwierają. Za dowcip i za tego dowcipu nieostentacyjność, bo są to wiersze dowcipne interesująco i na wiele sposobów, choć na „Pomorzu Śląskim” zdarzyć się nawet może wypadek przy pracy – wypadki nie zdarzają się tylko tam, gdzie się nie pracuje. Za niechęć do łatwego uwodzenia wierszami. Za radość ich czytania.

ADAM WIEDEMANN | Poeta, prozaik, krytyk muzyczny, tłumacz. Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wydał dziewięć tomów wierszy: „Samczyk” (1996), „Rozrusznik” (1998), „Konwalia” (2001), „Kalipso” (2004), „Pensum” (2007), „Filtry” (2008), „Dywan” (2010), „Z ruchem” (2014) i „Metro na Żerań” (2016), trzy książki prozatorskie: „Wszędobylstwo porządku” (1997), „Sęk Pies Brew” (1998; edycja niemiecka – 2001, rosyjska – 2003) i „Odpowiadania” (2011), oraz zbiór zapisów onirycznych „Sceny łóżkowe” (2005; edycja słoweńska – 2007). W 2009 roku ukazał się tom jego wierszy zebranych „Czyste czyny” (edycja serbska – 2010), następnie zaś dwa wybory wierszy: „Domy schadzek” (2012) i „Antologia” (2013) oraz zbiór przekładów na język ukraiński „Нове помешкання” (2015). Jego teksty o literaturze i muzyce zgromadzone zostały w książkach „Poczytalność” i „Posłuszność” (obie 2016). Współautor „Końcówek”, wywiadu-rzeki z Henrykiem Berezą (2010). Laureat nagród: PTWK (1998), Fundacji Kościelskich (1999), Gdynia (2008); nominowany do Nagrody Cogito, Paszportu Polityki, trzykrotnie do Silesiusa i trzykrotnie do Nike. Mieszka w Warszawie.

www.nagrodaliterackagdynia.pl
www.wbp.poznan.pl

GYPSY AND THE ACID QUEEN | Gypsy and the Acid Queen to pseudonim krakowskiego muzyka Kuby Jaworskiego. Wbrew temu, co sugeruje nazwa, nie znajdziemy żadnej queen w zespole. Jest tylko tajemniczy Gypsy. Wykorzystując technikę loopowania dźwięków, gitary, instrumentów elektronicznych i wokalu, sam tworzy brzmienie całego zespołu, wprowadzając słuchaczy w hipnotyczny trans. Oniryczne melodie w połączeniu z psychodeliczno-bluesowym brzmieniem gitary, owiane lekko mistycznym głosem, opowiadają historie nie z tego świata, tworząc klimat lat 60. Artysta zakończył niedawno pracę nad pierwszym solowym albumem o niespodziewanej nazwie „Gypsy and the Acid Queen”. Jest laureatem nagrody w kategorii muzyka na festiwalu Fama (Świnoujście 2016).

www.facebook.com/gypsyandtheacidqueen

Bo przecież jesteśmy zwierzętami, chociaż ze wszystkich sił staramy się o tym zapomnieć. Nieustannie się przebieramy, myjemy bez końca i wciąż paplamy, stłoczeni przy stołach we własnym towarzystwie, bo wydaje nam się, że tak wygląda życie człowieka. A jesteśmy bydlętami i czasem powinniśmy zakosztować ciszy i samotności. Takiej, jakiej doświadcza zwierzę, które nie wie, że się narodziło, i nie wie, że umrze. Staje o świcie naprzeciw świata i nie ma pojęcia, że ktoś oprócz niego jeszcze jest. (Andrzej Stasiuk)

ANDRZEJ STASIUK | Prozaik, eseista, współtwórca Wydawnictwa Czarne, Dyrektor Artystyczny Festiwalu im. Zygmunta Haupta. Publikuje w „Tygodniku Powszechnym”. Od końca lat 80. ubiegłego wieku mieszka w Beskidzie Niskim.Autor książek: „Mury Hebronu”, „Dukla”, „Opowieści galicyjskie”, „Dziewięć”, „Jadąc do Babadag”, „Taksim”, „Dziennik pisany później”, „Grochów”, „Nie ma ekspresów przy żółtych drogach”, „Wschód”, „Kucając” i innych. Laureat wielu nagród, m.in.: Nagrody Fundacji Kultury, Nagrody Fundacji im. Kościelskich, Nagrody im. Beaty Pawlak, Nagrody Literackiej Nike, Międzynarodowej Nagrody Literackiej Vilenica, Nagrody Literackiej Gdynia, Dorocznej Nagrody MKiDN w dziedzinie literatury, Austriackiej Nagrody Państwowej w dziedzinie literatury europejskiej (2016). Jego książki tłumaczone były na niemal wszystkie języki europejskie (łącznie blisko 130 tłumaczeń).

www.czarne.com.pl

rozgnieść ziarna pszenicy. wróżyć przyszłość. dzisiaj ziemia była
rozgrzana i bałam się, że spłoną lasy. patrzeć na ogień za miastem.
czekać końca dnia. modlimy się o deszcz i parzymy rutę. to mogłoby nas
zmienić, mówię. to miejsce mogłoby być nasze. jeżeli ziemia przykryje
ostatniego mieszkańca, wyjedziemy. jeżeli zwierzęta przestaną być
posłuszne, zamienimy je w kamień. nasz głos niesie się za wzgórza
i nikt nie odpowiada. otwórz okna, mówię. trzeba nasłuchiwać, oglądać
obce dzieci, zapamiętywać pierwsze słowo. ziemia po deszczu znów
zapachnie jak tamto lato, gdy zbliżał się wieczór i paliliśmy słomę. nasze
twarze w popiele i słodki smak ziemniaków. ręce brata wyciągnięte ku
niebu. lęk przed piorunem. nasz strach wielki jak dom.

URSZULA HONEK | Poetka. Laureatka Grand Prix Konkursu Poetyckiego im. R.M. Rilkego (2013). W roku 2015 wydała debiutancką książkę poetycką zatytułowaną „Sporysz” (WBPiCAK). Pochodzi z Racławic (k. Gorlic), mieszka w Krakowie.

www.wbp.poznan.pl

„Entropia”: Oniryczna podróż, w której brzmienie frazy jest równie ważne, jak jej znaczenie. Osobliwa peregrynacja Buka i Forela to najbardziej niesamowita rzecz, jaką od dawna trzymaliście w rękach. Odbija się w niej i nasza Europa Środkowa z jej zapomnianymi historiami z łemkowskiego pogranicza, i surrealistyczna wyobraźnia Krajňaka, która potrafi połączyć – rzadka to sztuka! – filmowość pisarskiego kadru z muzycznością słowa. Egzotyczna, wyjątkowa proza zza naszej południowej granicy – jedna z najoryginalniejszych w Europie.

„Informacja”: Historia dwóch młodych mężczyzn, którzy po opuszczeniu rodzinnego miejsca próbują znaleźć się w świecie pozbawionym perspektyw. Fedo studiuje w stolicy i zaczyna pracę w międzynarodowej korporacji. Staje się trybikiem w świecie współczesnego, cywilizowanego niewolnictwa. Jego przyjaciel, Vakso, kręci się w błędnym kole zmiennych wyjazdów do Niemiec, USA i na Ukrainę. Odskocznią od pozbawiającego złudzeń życia jest wędrówka w poszukiwaniu magii Floryńskiej monarchii – fikcyjnej nazwy ziem ruskich z tradycyjną osadą na pograniczu Słowacji, Polski i Ukrainy, luźno nawiązującej do nieudanej próby rusińskich Łemków o ogłoszenie tak zwanej Republiki floryńskiej. Zamykająca trylogię łemkowską „Informacja” opowiada o czymś tylko pozornie banalnym: życie jest ciągłym poszukiwaniem i ucieczką, ale bez względu na jej kierunek staje się utopią. Zupełnie jak floryńska monarchia, po której ostatnim symbolicznym „tańcu”, wraz ze śmiercią stryja Michała, umiera pewien świat.

Spotkanie z udziałem tłumaczki: Weroniki Gogoli.

MAROŠ KRAJŇAK | Pochodzi z Vyšnej Jedľovej, mieszka w Bratysławie. Ukończył studia na kierunku praca socjalna oraz International Business School. Zawodowo zajmuje się marketingiem w usługach telekomunikacyjnych i usługach on-line. W 2012 roku ukazała się druga jego książka zatytułowana „Entropia”, nawiązująca do debiutanckiej „Carpathii”, w której autor zabiera czytelników na wyprawę do świata Łemków, magicznych historii i tajemnic z przeszłości. W 2013 roku wydał trzecią część łemkowskiej trylogii, powieść „Informacia”. Wszystkie książki zostały nominowane do nagrody Anasoft Litera.

www.ksiazkoweklimaty.pl
www.instytutslowacki.pl

O pracy nad przekładami fascynująco opowiadają: Ryszard Engelking, Jan Gondowicz, Magda Heydel, Andrzej Jagodziński, Jerzy Jarniewicz, Ireneusz Kania, Michał Kłobukowski, Małgorzata Łukasiewicz, Carlos Marrodán Casas, Piotr Sommer, Anna Wasilewska oraz Teresa Worowska.

Szacunek budzi erudycja Zaleskiej, która mimo wielości tematów jest do każdego znakomicie przygotowana. Cieszy również, że każda z rozmów różni się od pozostałych – sztuka przekładu jest tematem względnie wąskim, a dziennikarka ustrzegła się standaryzacji wywiadów. (Zbigniew Rokita)

Zaleska z wprawą, erudycją i ogromną znajomością tematu, wypytuje rozmówców o kwestie kluczowe dla ich zawodu czy zajęcia. Czytelnik poznaje więc dylematy i perypetie tłumaczy, rolę przywiązania do „własnych” autorów, indywidualną granicę „wierności” i „przeźroczystości” przekładu jako interpretacji oryginału, zmiany na dzisiejszym rynku wydawniczym, które nie ominęły także tłumaczy. Rozmowy pokazują także jednostkową ciekawą drogę osobistą i zawodową, która prowadziła do punktu, w którym są dziś — czasem od matematyki, czasem od filologii, czasem od domowych półek — zawsze jednak do zawodowego mistrzostwa we władaniu słowem. Z głową. (Natalia Szumska)

ZOFIA ZALESKA | Absolwentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim i Szkoły Nauk Społecznych przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Pracowała w „Gazecie Wyborczej”, publikowała m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Zeszytach Literackich” i „Dwutygodniku”. Autorka książki „Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie”. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Mieszka w Warszawie.

www.czarne.com.pl

„Podkrzywdzie” to pachnąca lasem, paląca w gardło bimbrem i jęcząca głosem zarzynanych kaczek. Hipnotyzująca, sensualna opowieść, w której można zanurzyć się wszystkimi zmysłami.

ANDRZEJ MUSZYŃSKI | Prawnik z wykształcenia, pisarz z wyboru. Pierwszy stypendysta Fundacji Herodot im. R. Kapuścińskiego i laureat konkursu na najlepsze opowiadanie na Międzynarodowym Festiwalu Opowiadania (Wrocław 2012). Nakładem Wydawnictwa Czarne ukazała się jego debiutancka książka „Południe” – zbiór reportaży z globalnego Południa nominowany do Nagrody im. B. Pawlak (2013) oraz prozatorska „Miedza” (2013) nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii proza. W 2015 roku nakładem wydawnictwa Czarne ukazała się jego książka reportażowa o Birmie „Cyklon” nominowana do Nagrody im. B. Pawlak.  Za powieść „Podkrzywdzie” (Wydawnictwo Literackie) nominowany do Paszportów Polityki i Nagrody Literackiej Gdynia. Współpracownik miesięcznika „Znak”. Stypendysta Ministra Kultury oraz Miasta Krakowa. Mieszka na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.

www.wydawnictwoliterackie.pl

„Niska rozdzielczość” składa się z premierowych tekstów pisanych w latach 2002-2012. Czy to wciąż poezja uliczna? Jeśli faktycznie nowa książka Nowakowskiej nie jest już w tej mierze, co poprzedni tytuł, zdeterminowana przez konkretny wycinek realnie istniejącej przestrzeni, nie oznacza to rezygnacji z operowania konkretem w charakterze dominującego poetyckiego narzędzia. Wręcz przeciwnie. Wrocławska poetka wciąż z dużą werwą kondensuje, ścieśnia, zagęszcza. Jej żywiołem są wiersze spakowane do formatu nie większego niż SMS, ale dzieje się w nich więcej niż w niejednym poemacie. Lapidarne teksty Nowakowskiej mają w sobie rzadką właściwość namacalności. Pojęcia egzystują z anegdotami, niewinne obrazy okazują się zwodnicze, a zwykłe scenki z życia błyskawicznie potrafią wystrzelić na poziom meta bez używania krzykliwych, efekciarskich – no właśnie – metafor. „Niska rozdzielczość” robi to inaczej. Po cichu. Na naszych oczach. W biały dzień

KLARA NOWAKOWSKA | Poetka. Opublikowała zbiory wierszy „Zrosty” (1999), „Wodne wiersze” (2002), „Składnia” (2004), „Ulica Słowiańska” (2012) i „Niska rozdzielczość” (2013). Laureatka głównej nagrody w konkursie im. Jacka Bierezina (1998) i nagrody Gazety Wyborczej WARTO (2013). Nominowana w kategorii Książka Roku do Nagrody Poetyckiej Silesius (2014). Mieszka we Wrocławiu.

www.fundacja-karpowicz.org

Brakowało mi takiej książki. Coraz rzadziej się tak pisze. To jest książka o tym, co pomiędzy. O tym, co pisarze, podróżnicy, reporterzy pozostawiają nieopisane. W cieniu. W tajemnicy. Nieodkryte. (Ziemowit Szczerek)

W najnowszej książce Krzysztofa Środy, „Las nie uprzedza”, wytropiona za pomocą wyrafinowanych narzędzi układanka świata okazuje się tym razem raczej potworna. Jej soczewką stają się wlepione w przechodniów na marokańskim bazarze puste oczy martwych kóz. (Zofia Król)

KRZYSZTOF ŚRODA | Pisarz, tłumacz, historyk filozofii. Pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN (doktorat o fenomenologii Edmunda Husserla). Publikował artykuły w polskich i zagranicznych pismach filozoficznych. Prowadził własne wydawnictwo i agencję reklamową, inwestował na giełdzie, wydawał książki o analizie rynków kapitałowych, przełożył kilkanaście książek, większość na temat spekulacji giełdowej. Autor „Niejasnej sytuacji na kontynencie”, „Projektu handlu kabardyńskimi końmi”, „Podróży do Armenii i innych krajów”, „Las nie uprzedza” (2016). Laureat Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii eseistyki.

www.czarne.com.pl

W Warszawie śpieszą się wszyscy oprócz Michała Cichego. Kiedy ponad centrum przelatują chmury boleśnie drapane przez nowo powstające wieżowce, on pochyla się nad krawężnikami, kontemplując ostańce ręcznej kamieniarskiej roboty między wszechobecną kostką bauma. Żywe wrony, martwe tory tramwajowe, ogłoszenia na przystankach, starzy pijacy na ławkach i młode Ukrainki na straganach – oto odmalowany z czułością alternatywny portret prężnej stolicy europejskiej metropolii. (Paweł Dunin-Wąsowicz)

Zawieszone sądy – estetyczne, ale i etyczne, bo Cichy nie ocenia ani ludzi, ani pogody – połączone z całkowitą swobodą poruszania się po własnej, oswojonej, a zarazem pełnej niepozornych i radosnych niespodzianek przestrzeni, tworzą absolutną sferę wolności. Rzecz w literaturze rzadka – podmiot jest szczęśliwy. (Zofia Król)

Cichy wydobywa, wypreparowuje miasto ze wszystkich spraw, które się w nim toczą, nawet z czasu. Wszystko trwa zamknięte w znanym cyklu pór roku. Chociaż nawet w tym zatrzymanym kadrze istnieje przeszłość, choćby krawężnik z czasu getta. Ten eksperyment, który przeprowadza na sobie i na czytelniku Cichy, jest odkrywczy. Bo zamiast tradycyjnej opowieści o mieście dostajemy przykuwającą „relację na żywo ze spadania liści”. (Justyna Sobolewska)

MICHAŁ CICHY | Urodził się w Warszawie. Pracował w „Gazecie Wyborczej”, był sekretarzem jury Nagrody Literackiej Nike i przeprowadzał wywiady z polskimi świadkami Zagłady dla Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie. Za pierwszą książkę „Zawsze jest dzisiaj” (Wydawnictwo Czarne, 2014) został nominowany do Nagrody Conrada i otrzymał Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii prozy.

www.czarne.com.pl

www.stanford.edu

Ta piękna poetycka proza opowiada o wędrówkach autorki nad brytyjską rzeką Lea w poszukiwaniu tajemnic natury, niezauważanych okruchów zdarzeń. Jej literackie ja szuka sensu i znaczenia tego, co ukryte lub niezauważone i nadanie mu własnego życia, tak jak fotografia zachowuje pamięć o kimś lub o czymś. Kinsky operuje arcybogatym językiem, unika dialogów i wkłada całą siłę, precyzję i ciepło swej prozy w opisy „znalezisk“. Rytm jej książki wyznacza tempo opowieści i wspomnień o innych rzekach i innych zakamarkach – nad Wisłą, nad Odrą, nad Renem, w Kanadzie, na Węgrzech. (Jagoda Engelbrecht o powieści „Am Fluß”)

Europa Wschodnia była zawsze obecna w naszym domu. Ojciec pochodził z Galicji Wschodniej, matka miała wielką słabość do języka i literatury rosyjskiej. Odkąd pamiętam chciałam zostać tłumaczką literatury. Kiedyś, jeszcze w szkole, wpadła mi w ręce książka Brunona Schulza „Sklepy cynamonowe“. Przeczytałam ją jednym tchem i odtąd istniał dla mnie tylko taki świat. (Esther Kinsky)

ESTHER KINSKY | Pisarka, poetka, tłumaczka – m.in. Zygmunta Haupta na język niemiecki. Od lat 90. należy do ścisłego grona najlepszych tłumaczy literatury polskiej. Urodzona w pobliżu Bonn, mieszka dziś w węgierskiej Battonyi i w Berlinie. W swoim dorobku translatorskim ma dzieła Mirona Białoszewskiego, Zygmunta Haupta, Ryszarda Krynickiego, Hanny Krall, Olgi Tokarczuk, Anki Grupińskiej, Magdaleny Tulli, Joanny Bator. Uhonorowana w tej dziedzinie m.in. Nagrodą Brücke Berlin 2002 (z Olgą Tokarczuk), Nagrodą Paula Celana (2009), Nagrodą Karla Dedeciusa (2011). Tłumaczy także z języka angielskiego i rosyjskiego; włada siedmioma językami. Jako poetka i powieściopisarka opublikowała w ostatnich latach: zbiór wierszy i fotografii „Naturschutzgebiet” (2013) oraz powieści „Banatsko” (2011) i „Am Fluss” (2014) – obie nominowane do nagrody Deutscher Buchpreis.

www.dw.com
www.goethe.de

Reporterka chce wydobyć Wilczyńską z wielkiego cienia najbardziej znanego polskiego pedagoga i przywrócić jej należne miejsce wśród działaczek społecznych. „Henryk Goldszmit odebrał już zasłużone honory, dajmy teraz przemówić Stefanii” – powie Kicińska. (Martyna Słowik)

Aż trudno uwierzyć, że przez tyle lat rolę Stefanii Wilczyńskiej sprowadzano do funkcji pomocnicy Janusza Korczaka. Jakie to niesprawiedliwe wobec kobiety, bez której warszawski Dom Sierot przy Krochmalnej na pewno nie mógłby istnieć. I jak dobrze, że Magdalena Kicińska wyciąga panią Stefę z cienia, przywraca jej godność i równorzędne miejsce obok pana Doktora. (Magdalena Grzebałkowska)

Nie znam nikogo innego, kto z podobną uwagą i wrażliwością potrafiłby utkać tę opowieść. Spojrzeć na wszystko z dystansem, innym razem rozmienić na drobne. Ale tylko po to, żeby zobaczyć jeszcze dokładniej. „Dziękuję, że o niej piszesz” – powiedział Magdalenie Kicińskiej Gerszon Mandelblat, były wychowanek Domu Sierot w Warszawie. I my powinniśmy być wdzięczni. (Angelika Kuźniak)

Magdalenie Kicińskiej zawdzięczamy prawdziwy i nieprzesłodzony portret Stefanii Wilczyńskiej. Autorka nie tylko wydobywa ją z Korczakowskiego cienia, ale kreśli portret osoby z krwi i kości. (Barbara Lekarczyk-Cisek)

MAGDALENA KICIŃSKA | Reporterka. Absolwentka Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Warszawskiej Szkoły Filmowej i Polskiej Szkoły Reportażu. Publikowała m.in. w „Dużym Formacie”, „Tygodniku Powszechnym”, „Polityce”, „Przekroju”, „Wysokich Obcasach” oraz kwartalniku „Dialog-Pheniben”. Jej reportaże znalazły się także w książkach: „Walka jest kobietą” (2014), „Mur. 12 kawałków o Berlinie” (2015), „Obrażenia. Pobici z Polską” (2016). Nominowana do Nagrody im. Teresy Torańskiej, finalistka stypendium im. Ryszarda Kapuścińskiego, stypendystka MKiDN. W 2016 roku za książkę „Pani Stefa” otrzymała Nagrodę Miasta Stołecznego Warszawy i Poznańską Nagrodę Literacką – Stypendium im. Stanisława Barańczaka oraz została nominowana do Ogólnopolskiej Nagrody Literackiej dla Autorki Gryfia.

www.czarne.com.pl

www.goethe.de

Pokazowi filmu towarzyszyć będą: Andrzej Stasiuk (czytający prozę Zygmunta Haupta) oraz Piotr Bukowski (improwizujący na gitarze).

PIOTR BUKOWSKI | Muzyk, kompozytor, ale przede wszystkim jeden z najciekawszych gitarzystów polskiej sceny muzycznej. Związany z bydgosko-toruńskim kolektywem Milieu L’Acephale oraz z warszawskim Lado ABC. Założyciel post-rockowych Stworów. Obecnie prowadzi Hokei i Xenony, a wraz z Kamilem Gubałą, Kubą Ziołkiem i Andrzejem Stasiukiem realizuje formę filmową „Tutaj”. Współtworzy zespół Duży Jack.

www.tutajfilm.pl
www.hokei.bandcamp.com
www.xenony.bandcamp.com
www.duzyjack.bandcamp.com
www.stwory.bandcamp.com
www.milieulacphale.bandcamp.com
www.ladoabc.com

www.facebook.com/gypsyandtheacidqueen

Organizatorami Festiwalu są Akademickie Biuro Kultury i Sztuki ALMA ART, Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Gabryela w Gorlicach, Miasto Gorlice oraz Wydawnictwo Czarne. Wydarzenie nie mogłoby się odbyć bez wsparcia naszych partnerów, którymi w tym roku są: Instytut Goethego w Krakowie, Instytut Słowacki w Warszawie, Wydawnictwo Książkowe Klimaty oraz Gorlickie Centrum Kultury.

Program Festiwalu nie jest jeszcze zamknięty, ale na chwilę obecną przedstawia się następująco:

23 września 2016, piątek
— spotkania autorskie: Piotr Nesterowicz, Adam Wiedemann
— spotkanie tematyczne: „Zygmunt Haupt. Autor XX wieku”
— koncert klubowy: Gypsy and the Acid Queen

24 września 2016, sobota
— spotkania autorskie: Urszula Honek, Zofia Zaleska, Maroš Krajňak (z udziałem tłumaczki Weroniki Gogoli)
— spotkanie tematyczne: „Zygmunt Haupt. Raj utracony”

25 września 2016, niedziela
— spotkania autorskie: Andrzej Stasiuk, Klara Nowakowska, Krzysztof Środa, Michał Cichy
— spotkanie tematyczne: „Zygmunt Haupt. Archiwum pisarza”

26 września 2016, poniedziałek
— spotkania autorskie: Esther Kinsky, Magdalena Kicińska
— spotkanie tematyczne: „Zygmunt Haupt. Recepcja”
— Tutaj (film Kamila Gubały) — pokaz z udziałem Andrzeja Stasiuka (głos) i Piotra Bukowskiego (gitara)

W spotkaniach tematycznych wezmą udział badacze twórczości Haupta: prof. Aleksander Madyda, dr hab. Andrzej Niewiadomski, dr Paweł Panas, a także: Barbara Krupa (Kuratorka Kolekcji Słowiańskiej i Wschodnioeuropejskiej na Uniwersytecie Stanforda), Esther Kinsky (pisarka, poetka, tłumaczka) oraz Katharina Raabe (wydawczyni i redaktorka).

Moderatorami spotkań tematycznych i autorskich będą: Darek Foks, Kamila Margielska, dr hab. Andrzej Niewiadomski, Michał Olszewski, dr Paweł Panas, dr Monika Rogowska-Stangret.

W najbliższych dniach na naszej stronie internetowej opublikujemy pełny program wraz z informacją o wszystkich partnerach Festiwalu. Zachęcamy do śledzenia naszej strony internetowej oraz profilu na FACEBOOKU i INSTAGRAMIE.

„Baskijski diabeł” zbiera wszystkie najwartościowsze artystycznie utwory Zygmunta Haupta: opowiadania i reportaże. Ambicją edytora, Aleksandra Madydy, stała się prezentacja wersji tekstów uznanych przez ich twórcę za ostateczne, dlatego za podstawę publikacji przyjęto autografy utworów (wszystkie, jakie udało się odnaleźć), które w razie potrzeby konfrontowano z pierwodrukami. W stosunku do poprzedniego wydania zrewidowano zasady edytorskie, w wyniku czego nadano twórczości literackiej Haupta porządek chronologiczny, przedrukowując poszczególne tomy opowiadań według kryterium czasu ich powstania, z większym niż poprzednio pietyzmem oddano licznie występujące w języku autora archaizmy, wreszcie zdecydowano się na konsekwentne zastosowanie we wszystkich tekstach interpunkcji możliwie najprostszej, czyli takiej, która uwydatnia przede wszystkim logiczną strukturę wypowiedzi. Sprostowano też błędy tekstologiczne poprzedniego wydania.

W rezultacie tych wszystkich zabiegów proza Haupta ukazuje się obecnie w formie możliwie najbardziej poprawnej, a zarazem najbliższej intencji autorskiej. Całość poprzedził wstępem Andrzej Stasiuk, Dyrektor Artystyczny Festiwalu im. Zygmunta Haupta:

„Splot myśli i rzeczy w prozie Zygmunta Haupta tworzy tkaninę tak gęstą, że władze rozumu stają się bezsilne i w dodatku najzupełniej zbędne. (…) Wyobrażone i wyrażone splata się w materii języka, który, śmiem twierdzić, nie ma sobie równego w polskiej literaturze XX wieku.”

Korzystając z okazji, przypominamy o trudnej sytuacji festiwalu, która jest wynikiem nieprzyznania dotacji przez MKiDN. Uzyskana ilość punktów pozwoliła nam na złożenie odwołania od decyzji Ministra. Nasze odwołanie również zostało rozpatrzone negatywnie.

Sytuacja jest trudna, jednak nie chcemy rezygnować. O postępach będziemy informować na naszej stronie www i facebooku.

Wernisaż: 31 marca 2016, czwartek, 18:00, sala Pod Sową MBP w Gorlicach, ul. Jagiełły 1.

źródło: Miejska Biblioteka Publiczna w Golicach

Wnioskodawcą była Miejska Biblioteka Publiczna w Gorlicach, która wraz z Wydawnictwem Czarne, fundacją Alma-Art oraz przy wsparciu finansowym Urzędu Miejskiego w Gorlicach i Gminy Gorlice powołała w roku 2015 festiwal, którego celami są przywrócenie pamięci o twórczości Zygmunta Haupta oraz udział w rozwoju polskiej sceny literackiej, promocja czytelnictwa i wartościowych zjawisk współczesnej literatury i sztuki. Inicjatorem i Dyrektorem Artystycznym wydarzenia jest Andrzej Stasiuk. Poprzednia edycja festiwalu została dofinansowana przez MKiDN kwotą 179 000 zł. Zainteresowanych odsyłamy do strony internetowej festiwalu, gdzie można zapoznać się z zakresem programowym zeszłorocznego festiwalu: www.festiwalhaupta.pl. Zachęcamy również do zapoznania się z tekstami, które napisali dla nas m.in. badacze twórczości Haupta: www.festiwalhaupta.pl/pl/category/zygmunt-haupt. Gościem honorowym minionej edycji był syn pisarza, Arthur Haupt, który popiera naszą inicjatywę.

Festiwalowy wniosek uzyskał w tym roku łącznie 77 punktów, co pozwoliło organizatorom na złożenie odwołania od decyzji Ministra. Przedstawiony we wniosku zakres programowy edycji 2016 – zaplanowanej w terminie 23 września-2 października i o zdecydowanie bogatszej ofercie względem roku ubiegłego – obejmował 10 pełnych dni festiwalowych, 7 lokalizacji (w Gorlicach, Szymbarku i Kwiatonowicach), 5 spotkań tematycznych poświęconych twórczości Zygmunta Haupta, 6 spotkań monograficznych poświęconych twórczości nieżyjących już autorów i autorek, 28 spotkań autorskich z pisarzami i pisarkami z Polski i Europy (proza, poezja, reportaż), a także wydarzenia towarzyszące: czytania opowiadań Haupta, wystawę fotografii pochodzących ze zbiorów rodziny pisarza, pokaz filmu biograficznego i 4 koncerty. W założeniach festiwalowi miała towarzyszyć polsko-angielska strona internetowa, również dwujęzyczna książka programowa oraz rejestracje video wszystkich spotkań zaplanowanych w ramach festiwalu.

Wyniki naboru w priorytecie zostały opublikowane przez MKiDN 8 marca. Dostępne są pod adresem:
www.mkidn.gov.pl/media/po2016/decyzje/20160308_Wyniki_I_naboru-Promocja_czytelnictwa_2016.pdf.
Zgodnie z regulaminem konkursu odwołania są rozpatrywane przez Ministra w terminie 21 dni od dnia przekazania listy odwołań (termin przyjmowania odwołań upłynął 18 marca).

Jako inicjatorzy i organizatorzy festiwalu uznajemy, że istnieje wielka potrzeba realizacji wydarzenia, dla którego punktem wyjścia jest dorobek Zygmunta Haupta, „największego z niesłusznie zapomnianych polskich pisarzy”. Dlatego, poza złożeniem odwołania od decyzji MKiDN, podejmujemy działania mające na celu zagwarantowanie ciągłości festiwalu. Jednak bez wsparcia MKiDN nie mamy pewności, czy festiwal nie podzieli losu jego patrona. W roku 2015 towarzyszyło nam hasło „Czas, by Haupt powrócił”. W tym roku bardzo chcemy wierzyć, że podobnego zdania są osoby decydujące o podziale środków zaplanowanych w budżecie priorytetu „Promocja czytelnictwa”.

Warto podkreślić, że jako jedyna z dużych imprez literackich, Festiwal im. Zygmunta Haupta nie odbywa się w środowisku wielkomiejskim, lecz w dwudziestoośmiotysięcznych Gorlicach, mieście powiatowym ulokowanym na wschodnim obrzeżu Małopolski, z dala od znaczących centrów kulturalnych, ale bogatym – poczynając od XVII wieku – w literacką tradycję.

Zygmunt Haupt – pisarz, który zajmuje w polskiej literaturze miejsce osobne, a jego twórczość pozostaje niemalże bez precedensu – nie może popaść w zapomnienie, nie może funkcjonować jako autor znany jedynie wąskiemu gronu odbiorców. Pokażmy i mówmy zatem o tym, że chcemy o Haupcie rozmawiać i chcemy Haupta czytać.

Koniecznie trzeba przy tym podkreślić dużo rolę, jaką 1. edycja festiwalu odegrała w zainicjowaniu nowego wydania dorobku Zygmunta Haupta. Ponieważ nakład wydanych dotychczas książek jest od dawna wyczerpany, Wydawnictwo Czarne podjęło decyzję o sfinansowaniu wznowienia zbioru „Baskijski diabeł” w nowej redakcji prof. Aleksandra Madydy. Książka ukaże się 25 maja 2016, także jako e-book.

Na chwilę obecną otwarte pozostaje jednak pytanie, czy powyższa publikacja stanie się ostatnim rozdziałem w historii recepcji twórczości Zygmunta Haupta. Zapytajmy na koniec: Czy chcemy, by Haupt powracał?

Gdy podupadł na zdrowiu i nie mógł już tak aktywnie spędzać wolnego czasu, zajął się pisaniem. I szło mu całkiem nieźle, zważywszy, że nie był humanistą, a typowym umysłem ścisłym. Opisywał różne okresy z dziejów Gorlic, osiągnięcia kulturalne rodzinnego miasta, swoje doświadczenia z pracy zawodowej, a także historie z wysokogórskich wycieczek. Właśnie te przeżycia składają się na Szkice gorlickie, które powstały z miłości do Gorlic, ludzi tu mieszkających, do natury będącej dla niego odskocznią od codzienności i postępu technologicznego, któremu niejednokrotnie się dziwił: „Coraz więcej mamy techniki, uniformizacji działania, typowych procedur i standardowych wyrobów fabrycznych, a coraz mniej natury, twórczej fantazji i wytworów indywidualnego dzieła człowieczego. Zamiast szerokiej i urozmaiconej gamy zapachów swojszczyzny mamy dezodoranty i odór spalin. Nic za darmo, zawsze coś za coś. Tęskno, ale trudno, bo na tym właśnie polega odwieczny postęp ludzkości”. Miał rację?

Szkice gorlickie / Kazimierz Gnat; oprac. Marian Stępień; projekt okładki Zdzisław i Eryk Tohl. — Gorlice : Flexergis, 2015.

źródło: Miejska Biblioteka Publiczna w Golicach, © Judyta Rosin

Video: Kacper Pęczuła
Czołówka: Zuzanna Rogatty, Katarzyna Turowska
Muzyka: http://www.freemusicarchive.org/music/Denitsa_Mineva__Kosta_T/U_L_Y_O_T/U_L_Y_O_T

Wielu absolwentów warsztatów, których organizatorem jest Wydawnictwo Czarne, pisze i publikuje. Są wśród nich Wioletta Grzegorzewska (autorka „Guguł”, dwukrotnie nominowana do najważniejszych nagród literackich: Nike i Gdyni), Joanna Jagiełło („Hotel dla twoich rzeczy”), Weronika Murek (autorka znakomicie przyjętej „Uprawy roślin południowych metodą Miczurina”, nominowana do Paszportów Polityki), a także Andrzej Muszyński – autor „Południa”, „Miedzy”, „Cyklonu” oraz „Pokrzywdzia”, także nominowany do Paszportów Polityki.

Warsztaty, które odbędą się w terminie 4-12 czerwca 2016, poprowadzą: Natasza Goerke, Magdalena Budzińska, Piotr Siemion, Tomasz Zając i Monika Sznajderman. Zgłoszenia można przesyłać do 7 marca 2016. Szczegółowe informacje dotyczące naboru i przebiegu warsztatów dostępne są pod linkiem: www.bit.ly/CZARNE-warsztaty-2016.

źródło: Wydawnictwo Czarne

Video: Kacper Pęczuła
Czołówka: Zuzanna Rogatty, Katarzyna Turowska
Muzyka: http://www.freemusicarchive.org/music/Denitsa_Mineva__Kosta_T/U_L_Y_O_T/U_L_Y_O_T

Zajęcia poprowadzi Wojciech Chmielarz – jego książka „Przejęcie” otrzymała Nagrodę Wielkiego Kalibru dla najlepszej polskiej powieści kryminalnej. Autorowi pomagać będą redaktorzy Czarnego i zaproszeni eksperci, którzy podzielą się z Wami praktyczną wiedzą o zbrodni.

„Spróbujmy razem napisać kryminał! Powieści w tym gatunku piszę już od ładnych kilku lat. Sporo się przez ten czas nauczyłem, sporo przeżyłem i, co tu ukrywać, popełniłem sporo błędów. Cel naszych zajęć jest prosty – chcę, żeby po ich zakończeniu startowali Państwo z lepszej pozycji niż ja. Porozmawiamy o kryminale: czym jest i dlaczego warto się nim zajmować. Zastanowimy się, jakie jest jego miejsce we współczesnej literaturze i czy da się w nim opowiedzieć poważne historie. Przede wszystkim skupimy się na bebechach gatunku, na literackim mięsie, na rzemiośle i zasadach, których niekoniecznie trzeba przestrzegać, ale które trzeba znać. Będziemy się koncentrować na praktyce, bo uważam, że tak najłatwiej i najszybciej człowiek się uczy. Spróbujemy razem napisać kryminał. Wymyślimy bohatera, miejsce akcji, intrygę. Do tego pisarskie zadania domowe. Zobaczymy, co nam z tego wyjdzie!” | Wojciech Chmielarz

Szczegółowe informacje dotyczące naboru i przebiegu warsztatów dostępne są pod linkiem: www.bit.ly/23xUBRu.

źródło: Wydawnictwo Czarne

Video: Kacper Pęczuła
Czołówka: Zuzanna Rogatty, Katarzyna Turowska
Muzyka: http://www.freemusicarchive.org/music/Denitsa_Mineva__Kosta_T/U_L_Y_O_T/U_L_Y_O_T

Adaptacja i reżyseria: Antoni Ferency, realizacja akustyczna i opracowanie muzyczne: Tomasz Perkowski. Występują: Sławomir Grzymkowski, Anna Gajewska, Alicja Sawicka.

Słuchowiska będzie można także posłuchać on-line pod adresem: http://player.polskieradio.pl/-2.

Zachęcamy również do odwiedzenia naszej GALERII oraz kanału youtube, gdzie można obejrzeć rejestrację VIDEO monodramu.

Przez ponad tydzień w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gorlicach, Gorlickim Centrum Kultury oraz Dworze Groblewskich w Szymbarku-Bystrzycy odbywały się wydarzenia poświęcone twórczości patrona festiwalu, jak również literaturze współczesnej. Beskid Niski odwiedzili w tym czasie literaturoznawcy i badacze dorobku Zygmunta Haupta, krytycy literaccy, poeci, prozaicy, reportażyści, ale również muzycy i aktorzy.

Festiwalowa publiczność miała okazję spotkać się z Jurijem Andruchowyczem, Justyną Bargielską, Waldemarem Bawołkiem, Barbarą Klicką, Angeliką Kuźniak, Arturem Danielem Liskowackim, Weroniką Murek, Andrzejem Niewiadomskim, Wojciechem Nowickim, Michałem Olszewskim, Lidią Ostałowską, Tarasem Prochaśko, Robertem Puckiem, Pawłem Smoleńskim, Andrzejem Stasiukiem, Ziemowitem Szczerkiem, Małgorzatą Szejnert, Arturem Szlosarkiem, Krzysztofem Środą, Krzysztofem Vargą, Ewą Winnicką, Agnieszką Wolny-Hamkało, Bohdanem Zadurą.

Ważnym punktem programu wydarzenia były spotkania tematyczne poświęcone biografii i twórczości Zygmunta Haupta z udziałem badaczy: prof. Aleksandra Madydy, dr hab. Andrzeja Niewiadomskiego, dr Zofii Król, dr Pawła Panasa i Marka Dziedziaka. Spotkania z festiwalowymi gośćmi prowadzili: Darek Foks, dr Jarosław Klejnocki, dr Zofia Król, dr Monika Rogowska-Stangret, Michał Sowiński i Monika Stopczyk.

Autorskie interpretacje prozy Haupta zaprezentowali: w monodramie wyreżyserowanym przez Antoniego Ferencego – Sławomir Grzymkowski, a w czytaniach opowiadań – Tomasz Schimscheiner i Jerzy Trela. Nie zapomnieliśmy także o miłośnikach muzyki. Z myślą o nich w programie znalazły się trzy ciekawe koncerty. Tradycyjnymi pieśniami z całej Europy oczarowało słuchaczy Laboratorium Pieśni, Misha Alperin zachwycił recitalem fortepianowym, a Karbido wraz z Jurijem Andruchowyczem zabrali publiczność w muzyczną podróż po europejskich miastach.

Wszystkim wydarzeniom przyglądał się gość specjalny, syn patrona festiwalu – Arthur Haupt, który do Polski przyleciał z USA. To dzięki uprzejmości Arthura Haupta w Miejskiej Bibliotece Publicznej otwarto wystawę „Haupt mniej znany. Rysunki 1933-1975”. Do końca października odwiedzający gmach biblioteki mają okazję zobaczyć owoce drugiej, uprawianej obok literatury, pasji pisarza.

Pierwsza edycja Festiwalu im. Zygmunta Haupta miała na celu przywrócenie pamięci o wyjątkowym autorze, który pozostawił po sobie utwory najwyższej próby. Drugim celem wydarzenia było promocja czytelnictwa i nowości wydawniczych oraz prezentacja wartościowych pozycji aktualnej literatury. Oba założenia udało się wcielić w życie, tworząc ważne i wartościowe wydarzenie, które – mamy nadzieję – na stałe wpisze się w kalendarz festiwali literackich w naszym kraju.

Organizatorami pierwszej edycji Festiwalu im. Zygmunta Haupta byli: Akademickie Biuro Kultury i Sztuki Alma-Art, Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Gabryela w Gorlicach, Urząd Miasta w Gorlicach i Wydawnictwo Czarne. Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Miasta w Gorlicach i Gminy Gorlice. Partnerami festiwalu byli: Gmina Gorlice, Gorlickie Centrum Kultury, Stacja Naukowa Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Szymbarku i Miesięcznik Twórczość, a patronat medialny nad wydarzeniem objęli: Tygodnik Powszechny, Dwójka Polskie Radio, Trójka Polskie Radio, Gazeta Wyborcza i Radio Kraków. Dziękujemy!

Zachęcamy do obejrzenia fotorelacji z festiwalowych wydarzeń, które dostępne są w zakładce GALERIA, oraz do subskrybowania festiwalowego kanału w serwisie YOUTUBE, gdzie sukcesywnie publikowane są zapisy wszystkich festiwalowych wydarzeń, oraz do śledzenia naszej strony na FACEBOOKU.

Magdalena Miller, Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gorlicach:
„Nie jest może skromnie i politycznie tak powiedzieć, ale uważam, że było wspaniale. Po pierwsze, w jednym czasie i prawie w jednym miejscu spotkały się osoby i instytucje, którym na tym przedsięwzięciu zależało i które dały jakąś cząstkę siebie. Począwszy od Wydawnictwa Czarne, skąd wyszedł pomysł, przez Biuro Alma Art, które dało całą swoją siłę, energię, kontakty i możliwości, po Miejską Bibliotekę Publiczną, która zadbała o klimat lokalności. Wiele rzeczy dzięki temu udało się sprawnie zorganizować. I to jest pierwsza oznaka, że Festiwal im. Zygmunta Haupta trafił pod „szczęśliwą gwiazdę”. Po drugie, nie zawiodła nas publiczność. Wiele osób przyjechało spoza Gorlic, wiele z nich było tu po raz pierwszy. Poza tym, jeżeli w niespełna 30 tysięcznym mieście w ciągu dziesięciu dni wydarza się tyle rzeczy, przyjeżdża tylu znakomitych autorów, otwieramy wystawę, oglądamy spektakle, słuchamy trzech koncertów, jest to wielkie wydarzenie. Uważam, że było ono udane pod każdym względem i jestem głęboko przekonana, że odbędą się kolejne edycje.”

Andrzej Stasiuk, Dyrektor Artystyczny Festiwalu im. Zygmunta Haupta:
„Pięknie było! Świeciło słońce, przez ostatnie dni lał deszcz, a mimo to frekwencja kapitalna. Mnóstwo ludzi przychodziło na spotkania, tak więc jestem dumny z moich Gorlic i okolic. To był udany festiwal… Haupt zmartwychwstał i mam poczucie, że będzie żył wiecznie – o to chyba w tym festiwalu chodziło. Cieszę się, jestem dumny i dziękuję wszystkim realizatorom.”

Alicja Sawicka, Menadżer Programowa Festiwalu im. Zygmunta Haupta:
„Wydarzenie spotkało się z bardzo pozytywnym przyjęciem gości i festiwalowej publiczności oraz z dużym wsparciem ze strony lokalnych władz i instytucji partnerskich. To jest doskonały punkt wyjścia dla kolejnych edycji festiwalu i dla kolejnych powrotów Zygmunta Haupta. Trudno mi już wyobrazić sobie Gorlice bez tego festiwalu, tak samo jak wolę nie wyobrażać sobie swojej przyszłorocznej jesieni bez pobytu w Gorlicach. Pierwsza edycja udowodniła – jednoznacznie, bez jakichkolwiek „ale” – że ten festiwal jest potrzebny, że krąg jego odbiorców będzie się poszerzał, podobnie jak grono miłośników Haupta.”

Sztuka w ogóle jest sztuką odrzucania – jak w drewnianej rzeźbie, jak w jednym jedynym tatuażu, który trzeba wybrać spośród wszystkich symboli, znaków, obrazów i słów świata. Tak oto literatura pisana stała się dyktaturą tego, co przyjęto odrzucać. Tyranią stylu, początku, kulminacji i zakończenia, wyrwania z czasu, z przestrzeni, z geometrii złożonych płaszczyzn, z nieskończonego następowania po sobie. Literatura straciła w tym sensie nawet więcej wolności, niż partytura symfonii.

Hauptowi udało się wyrwać z tej linearności. On naprawdę może „myślą rozpływać się po drzewie”. To ten przypadek, kiedy dla napisania jednego niewielkiego tekstu trzeba wiedzieć (a on wie) wszystko o tym, z czego zrobiony jest świat. Jak gotowanie zupy fasolowej z trzydziestu fasolek. Ale te fasolki, nie wiadomo dlaczego, wedle jakiej reguły, właśnie w tym momencie zostają wybrane z kilku tysięcy ziaren – różniących się kształtem, wielkością, kolorem, wiekiem, twardością, pochodzeniem – które właśnie w tej chwili leżą przed tobą, rozsypane cienką warstwą. I kiedy gotujesz taką zupę, wiesz, że twoja zupa będzie ugotowana z niepowtarzalnych fasolek. I wiesz, że, niezależnie od tej dzisiejszej zupy, przed tobą wciąż rozciąga się płaszczyzna, szczelnie zapełniona nie zużytymi fasolkami. I wiesz, że te wszystkie zupy, które kryją się w nie wybranych dzisiaj fasolkach, mają na dzisiejszą zupę jeszcze większy wpływ, niż ugotowane fasolki.

A do tego wiesz, że zupełnie spokojnie można obejść się i bez zupy, i bez fasoli.

Właśnie coś takiego robił Haupt.

Podejrzewam, że rozumiał jeszcze jedną ważną rzecz – że literatury i tak jest już za dużo.

Natomiast aluzji – za mało.

Na razie napisałem nieco więcej, niż Zygmunt Haupt. Nie jestem jeszcze taki stary i mam szanse napisać więcej, bo pisanie weszło mi w nawyk. Ale nawet ja jestem w stanie poczuć, że tego, co napisałem, już teraz jest za dużo, żeby przeciętny czytelnik zdołał to przyjąć, zdołał zapamiętać, zdołał rozpoznać to, co napisane przeze mnie jako przeze mnie napisane. Nie sądzę, żeby wiele było osób, które mogłyby choć w przybliżeniu streścić to, co swego czasu wyczytały w moich tekstach.

Tak więc, podejrzewam, że Haupt doszedł do tego wszystkiego bardzo wcześnie. Dlatego jego najlepszymi utworami są niektóre tytuły. On wiedział, że tytuły – podobnie jak niektóre przedmioty, związane z przeszłością drogich i ważnych dla nas ludzi – mogą najlepiej zapadać w pamięć. I nadejdzie taki czas, kiedy to tytuły staną się najważniejszą wiedzą o przeszłej literaturze. I dlatego właśnie w nich warto zawierać wszystkie te aluzje, których – w przeciwieństwie do tekstów – jest wyraźnie za mało. Może stąd właśnie te jego niewiarygodne tytuły, które budzą więcej emocji, niż zwykła powieść: poker w Gorganach, pierścień z papieru, baskijski diabeł, ogród jezuicki, o Stefci, o Chaimie Immerglücku i o scytyjskich bransoletkach… Tyle chyba wystarczy?

tłum. Katarzyna Kotyńska

TARAS PROCHAŚKO | Dziennikarz i pisarz, z wykształcenia botanik. Jeden z czołowych reprezentantów „fenomenu stanisławowskiego” i najbardziej interesujących pisarzy ukraińskich ostatnich czasów. Jego twórczość skupia na sobie zainteresowanie krytyków, dziennikarzy, badaczy literatury, czytelników. Polskim odbiorcom znane są cztery książki Prochaśki: zbiór opowiadań „Inne dni Anny”, powieści „Niezwykli” i „Z tego można zrobić kilka opowieści” oraz esej reporterski „W gazetach tego nie napiszą”.

Tyle po jednym, kilku zdaniach. Jeśli jednak do opowiadań siądzie się na dłużej, wszystkie te polonistyczne uwagi idą w kąt. Hauptowska chińszczyzna jest przede wszystkim gigantycznym, heroicznym wysiłkiem sprostania gęstwinie świata. Można to dobrze wyśledzić w pisanym także w latach 40. XX wieku opowiadaniu „Dzień targowy“, bo tu słowa-rzeczy opisują bezpośrednio kolejne wyłożone na straganach rzeczy-rzeczy, i wysiłek ich zbliżania do siebie, równoległego przylegania, staje się tym bardziej widoczny. Podobnie jak w kilku innych opowiadaniach imiona, nazwiska czy nazwy miejscowości, tu autor obsesyjnie wymienia kolejne artykuły: perkale, uprząż dla koni, kury powiązane za nogi, sita i kosy, słoniny, sadło i kiełbasę, piszczałki z toczonego drzewa i cynowe kogutki. I znów – bardzo chciałoby się te fragmenty skandować, wykrzykiwać, a co najmniej głośno je czytać. A przede wszystkim nauczyć się ich na pamięć, żeby przez cały czas mieć przy sobie tę obietnicę przystawalności. Tak jakby spełniło się marzenie wielu o słowie-konkrecie, obiekcie, który leży tu, przy nas, obok tego realnego i bezpośrednio się do niego odnosi.

W opowiadaniu o czterech porach roku, „Entropia“, tym samym, w którym „muchy popstrzyły“ i „odrywa się kobieta“ – w polonistycznym zeszyciku można zanotować, że dziwaczność zdań nie jest dostrzegalna na poziomie związku podmiotu i orzeczenia – pojawia się z kolei wiele mówiący opis wczesnowiosennego nieba. O tej porze roku „czarne wody rozlewisk wiernie odbijają niebieskie gonitwy“. Ziemia i jej wody nawiązują kontakt z niebem i je naśladują, powtarzają – można to uznać za wariację czy metaforę przystawania języka do rzeczy. Ale co innego jest tu ważniejsze. Otóż wczesna wiosna to ten jedyny czas, kiedy „niebo jest najbliższe ziemi“, porzuca swoją stałą „splendid isolation“ – w pozostałych porach roku pozostaje boleśnie odległe i niedosiężne.

Dochodzę tu do sedna: otóż oprócz wysiłku zbliżania słów do rzeczy u Haupta następuje, zależny oczywiście od tamtego, a co najmniej mu pokrewny, wysiłek zbliżenia świata, krajobrazu do percepcji, oswajania go. Żeby pokonać nieszczęsne odosobnienie, „isolation“ nieba od ziemi, horyzontu od oka, świata od człowieka, trzeba krajobraz w jego bliskości zobaczyć, wleźć w przestrzeń i jej obecność odczuć na własnej skórze. To dotyk właśnie bywa tym zmysłem, który pozwala na najbardziej bezpośredni kontakt ze ściółką otoczenia. Chwile, kiedy można dotknąć nagą skórą wód stawów, czy „surowizny“ stratowanej trawy na brzegu, są jednak niezwykle rzadkie. Na co dzień to tylko wzrok – trzymający przecież widok wciąż na odległość – łączy piechura, przechodnia, pasażera z tym, co mija. A etap ujmowania w słowa nastąpi później, choć z konieczności czytelnik już tylko poprzez nie może zobaczyć tamten drugi, czy raczej pierwszy, rodzaj wysiłku.

Prawie każde z opowiadań, których liczba zbliża się do setki, zawiera element wycieczki, podróży, ruchu, czy bardziej statyczny element krajobrazu, na który się spogląda. Było to także stałym elementem życia samego Haupta, który wiele się przemieszczał, chodził po górach, za spadek po ojcu podobno kupił sobie motocykl, za pierwszy żołd we Francji pojechał na wycieczkę w Alpy, a po zatrudnieniu w „Głosie Ameryki“ zgłosił się natychmiast po pożyczkę na zakup konia. Liczne i rozmaite opisy krajobrazów i sposobów poruszania się czynią z opowiadań rodzaj fenomenologicznego atlasu, przeglądu widoków w ich rozmaitych ustawieniach, zależnych także właśnie od pozycji i możliwości patrzącego ciała.

Charakterystyczne jest pod tym względem opowiadanie „Poker w Gorganach“, w którym zagubiony w górach bohater włazi do skromnego pasterskiego szałasu i obserwuje „pochyły świat“. Stok jest bardzo stromy, a po nim goni chmura, znad niej wystają czubki jodeł. Widoczny z szałasu kawałek skosu jest jedynym widokiem, dostępnym wykrojem świata. Oko cofa się po chwili do wnętrza szałasu, obserwuje kilka leżących wokół lichych przedmiotów, tlące się ognisko. Wysiłek opisu tego tylko, co mieści się w kadrze, w jego dalekim albo bliskim planie, ze szczególnym zwróceniem uwagi na kąty płaszczyzn, widoczne fragmenty kształtów zamiast całości, których możemy się tylko domyślać – jest wysiłkiem nie tylko literackim, to eksperyment fenomenologa, który próbuje pilnie widzieć, zanim pilnie zapisze. Kłopoty z odpowiednio czujnym widzeniem i pisaniem bywają równie poważne, ale nie zawsze są ze sobą tożsame.

Wyjątkowym laboratorium widzenia staje się także samolot, z którego bohater obserwuje olbrzymią misę lądu, „ziemię rozciągniętą i podartą, jak skórę z jaszczura“, odnotowuje rozchwianie proporcji, stąd jest inaczej i „przepaściściej“ („Henry Bush i jego samolot“). Zamiast „stożka“, który na co dzień obejmuje spojrzenie „z wysokości naszej postury“, tu otwiera się szeroka, pozioma linia horyzontu. Testem percepcji, próbką ruchu odmieniającego widzenie może być też jazda konna („Tarok“), statek na morzu, gdzie ruch zdaje się w ogóle nie istnieć, a tafla wody pozostaje „niezaprzeczalną płaszczyzną, zamkniętą krechą horyzontu“ („W drodze na morzu“), narty, przemarsz wojsk, czy po prostu kadr okna pociągu. W tym ostatnim przypadku głównym motywem staje się znów rytm: stukot kół, „rozpaczliwa jednostajność” słupów telegraficznych, „dysonans” ramp, „miliony kretowisk” („«Kiedy będę dorosły»”). Rytm mijania ma swoją perspektywę i porządek, który zależy od odległości – słupy telegraficzne „uciekają szybko wstecz, mniej śpiesznie – białe pnie brzóz przy torze, a czarna siatka grabów w głębi lasu stoi uporczywie w miejscu” („Krzemieniec”), jak fale na morzu widziane z daleka. W opowiadaniu „Rigor mortis” do wszystkich tych zaokiennych rytmów dołączy pierwszy plan – odbicie twarzy dziewczyny.

Wrażliwość na rytmy wiąże się z Hauptowym wyczuciem samego języka, z kolei świadomość linii, skosów, przechyłów, płaszczyzn i perspektyw łatwo powiązać z jego wyobraźnią malarską. W tym sensie próba przybliżenia krajobrazu, uczynienia go dostępnym dla zmysłów, cieleśnie bliskim wiąże się nie tylko z pierwotną potrzebą uważnego zobaczenia i następującego potem opisu, ale bywa także przygotowaniem gruntu pod farbę, która precyzyjnie wyznaczy widoczne plamy, kontury drzew i łąk. Jeśli przeanalizować metafory, które służą tu do opisów krajobrazu, okaże się, że niezwykle często dochodzi do zaskakującego spłaszczenia perspektywy, osadzenia głębi krajobrazu na płaszczyźnie, właśnie w malarskim akcie, a zarazem w stałym wysiłku przybliżenia go oczom. Góry jak „parawany wycięte z blachy”, las jako szczotka, ośnieżone pole jak kartka papieru, przez którą wrony i kruki przelatują jak przyciągane magnesem opiłki żelaza, chłopi na tle krajobrazu jak ruchome przecinki, poszycie lasu przypominające „zmarszczki i zrogowacenia własnej skóry”, wreszcie kopuła bliskiego nieba jak „szklany dzwon z niebieskiego szkła”. Krajobraz wypłaszcza się w deszczu i we mgle, w odpowiednich ustawieniach kolorów albo po prostu dzięki metaforze, punktowi widzenia. Wypłaszcza się i przez to staje się bardziej swojski, możliwy do pojęcia i opisania. Człowiek – jak przywoływana w opowiadaniu o samolocie płaska pluskwa – żyje raczej w dwuwymiarowym niż trójwymiarowym świecie. Wrzucony w głębię, trójwymiar świata, w dziką naturę czuje się boleśnie niedopasowany, staje się we własnym odczuciu tym bardziej „płaski, blaszany“, zupełnie „jakby wpadł do klubu angielskiego bez zaproszenia i niewłaściwie ubrany“ („Poker w Gorganach“). Tęskni za głębią, a zarazem za każdym razem, kiedy udaje mu się w nią wreszcie wleźć, popełnia grubą gafę.

Być może to właśnie głębia krajobrazu przełożona na język płaszczyzny sprawia, że czymś tak wyjątkowym stają się mapy. Wyrysowany na gazetkach meteorologicznych kontur kontynentu amerykańskiego Haupt porównuje do szynki i szczegółowo opowiada zasady, wedle których krajobraz i pogoda zostały przełożone na izobary, linie frontów atmosferycznych i kierunki wiatru („Cyklon“). Zatoka meksykańska jest jak zielone oko – od góry „rzęsa Florydy“, od dołu „powieka Jukatanu“, mapa przypomina obraz. Badacz twórczości Haupta, który nie przypadkiem przecież jest także badaczem map, Andrzej Niewiadomski podkreśla w swojej książce „Mapa. Prolegomena“, że znaki na mapie są odzwierciedleniem bogactwa bycia, ale że zarazem „czas poświęcony mapie jest czasem straconym, jeśli uwierzymy, że uśmierzy to nasze pożądanie; jest wręcz przeciwnie“. Płaski, blaszany człowieczek tkwi w stałej izolacji od otaczającej go gęstwiny, momenty, kiedy niebo na chwilę przybliża się ku ziemi, zwykł świętować, skandując miarowo zbitki słów w swoim dziwacznym języku.

ZOFIA KRÓL, DR | Redaktorka naczelna i szefowa działu literatury magazynu o kulturze dwutygodnik.com. Publikowała także w „Gazecie Wyborczej”, „Zeszytach Literackich” i „Tygodniku Powszechnym”. Krytyczka i historyczka literatury, doktor filozofii. Autorka książki „Powrót do świata. Dzieje uwagi w filozofii i literaturze XX wieku” (2013).

Jako malarz o wyobraźni bardziej statycznej, wywołuje Pan z pamięci oddzielne obrazy, nie zajmując się układaniem ich w serie ciągłe. Magię te znał Petrarka. Wszystkie miejsca pobytu opisał jak gdyby w ćwiczeniach topograficznych.

Spróbujmy więc w ramach tych ćwiczeń dotrzeć do jednej z bliskich nam miejscowości, które odnaleźć można na kartach wspomnianej powieści. Miejscowości, którą nie tylko Zygmunt Haupt uznał za urokliwą.

Mieszkałem w Szymbarku w malutkiej oficynie, drzwi zbakierowane, ale bardzo czysto, i jakiś jeden i drugi mebelek, antyk, muślinowe firaneczki w oknach, świeca w lichtarzu z niebieskiej emaliowanej blachy, zapałki gościnne, łóżko usłane, że to aż pachnie (lawendą?), a śniadanie to przysyłali, jak Boga kocham! do łóżka i snobowali się tam na angielskie śniadania, jajka na miękko w kubkach, dżemy, masełka, biszkopty, trochę tego, trochę owego. A wieczorem leżeliśmy, naprawdę leżeliśmy pokotem przed kominkiem w salonie, na kominku paliły się kloce bukowe i trzaskało w nich, a także trzaskało (…) w kasztanach, „maronach”, jakie piekliśmy przy tych klocach. (…) Stanisława, pani Stasia leżała w swej wieczorowej sukni, i ona głównie celebrowała to pieczenie kasztanów nam, którym aż ślina ciekła z ust.

Taki właśnie, niezwykle malarski, obraz dworu w szymbarskiej Bystrzycy uwiecznił Haupt w „Pierścieniu z papieru”. Skromnego, drewnianego, ale przytulnego, otwartego i ciepłego. I nader nowoczesnego, z elektrycznością, ogrzewaniem gazowym i bieżącą wodą. Chłopscy sąsiedzi mówili z nieskrywanym podziwem:

A we dworze jest pstryka, woda leje się ze ściany, a pali się smrodem.

Przyjeżdżał tam kilkakrotnie w latach 30. XX wieku do swoich lwowskich znajomych Stanisławy i Karola Groblewskich. Gospodarzy pisarz poznał zapewne w czasach swoich studiów na Politechnice Lwowskiej. „Pani Stasia” – Stanisława Groblewska była w ówczesnym Lwowie „gwiazdą” Lwowskiego Klubu Tenisowego. Ta dobrze wykształcona, obyta w lwowskim środowisku inteligencji i sportu, kobieta na pewno mogła imponować. Nie tylko sukcesami sportowymi: kilkakrotnym tytułem mistrzyni Lwowa i dwukrotnym Mistrzostwem Polski w grze deblowej w parze z wybitną Jadwigą Jędrzejowską. Ta silna i nowoczesna kobieta, po śmierci swojego ojca musiała zamienić lekki tenisowy strój – jak sama pisała – na „stajenny płaszcz”. W latach 30. wspólnie z mężem gospodarzyli na 50 hektarach kamienistej, podgórskiej ziemi, specjalizując się w hodowli bydła górskiego. Nie zapomniała jednak całkiem o swojej sportowej pasji – w dworskim ogrodzie znalazło się miejsce na tenisowy kort, i o swoich przyjaciołach z Lwowa, Krakowa i Warszawy, którzy chętnie przyjeżdżali do gościnnego domu Groblewskich. Zygmunta Haupta zachwyciła nie tylko atmosfera dworu. W opowiadaniu ze zbioru „Pierścień z papieru” zwrócił także uwagę na wspaniałe relacje między rodzicami, szczególnie matką, a dorastającym synem Januszem.

Ale nie tylko Groblewscy z Bystrzycy byli prekursorami agroturystyki. Także inni gościli licznych letników. Podobnie serdecznie przyjmowano gości w rozbudowanym dworze Marii i Kazimierza Groblewskich na Łęgach, w skromnym dworku pani Kazimiery Słowikowskiej i w willi Sikorskich na Roli. Najliczniej jednak odwiedzany był majątek w centralnej części Szymbarku, zwany „Zamkiem”. Gości zapewne przyciągała romantyczna ruina dworu obronnego z XVI stulecia, ale i dobre warunki do wypoczynku. Właściciel majątku Zbigniew Lucjan Sękiewicz w latach 1927-28 wzniósł okazałą willę letniskową. Od 1934 willą i całym majątkiem zarządzała jego kuzynka Maria Kuźniarka i jej syn Janusz. Latem 1933 roku wypoczywała tu pisarka Maria Dąbrowska. Deszczowa pogoda jednak nie sprzyjała spacerom, prawdopodobnie więc oddała się ona pisaniu, kontynuując swoją powieść „Noce i dnie”. Oczekiwanymi letnikami u Kuźniarskich byli m.in. goście z Warszawy: Drozdowscy i Świerczewscy oraz Antonina i Tadeusz Grodyńscy. Ten ostatni był profesorem ekonomii Wyższej Szkoły Handlowej i Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1927-39 pełnił wysokie funkcje w ministerstwie skarbu, gdzie był wiceministrem, a nawet kilka miesięcy osobiście kierował tym znaczącym resortem. Najczęściej do modrzewiowego dworku i willi przyjeżdżali bracia Marii Kuźniarskiej: ks. Kajetan Łańcucki – proboszcz w Lubatowej oraz pułkownik dyplomowany Seweryn Łańcucki z rodziną.

Dla licznych gości ze stolicy, Śląska, Lwowa czy Krakowa warunki odpoczynku były bardzo dobre. W willi letniskowej oprócz skromnych, ale wygodnych pokoi przygotowano wanny do leczniczych kąpieli. Trudno się było tutaj nudzić. Atrakcją były piesze spacery, konne przejażdżki, a zimą kuligi. Wieczory spędzano w ogrodzie lub na tarasie willi grając w karty, słuchając patefonu czy radia. Gościom służyła także bogato zaopatrzona biblioteka. Gospodarze dbali także o dobrą kuchnię. Śniadania serwowano do pokoi, a obiady, podwieczorki i kolacje podawano w modrzewiowym dworze. Przygotowywane posiłki były bardzo urozmaicone, bogate w warzywa i owoce, których dostarczał własny ogród. Ówczesny szymbarski proboszcz, ks. Ludwik Wachowicz, w Kronice parafialnej oceniał, że latem przybywało do wsi ok. 250 osób, którzy „zachwalali piękną okolicę, zdrowe powietrze, dobrą wodę do picia i miłe kąpiele w rzece”.

Przedwojenny Szymbark odwiedzali nie tylko zamożniejsi kuracjusze, ale także miłośnicy turystyki pieszej i biwakowania. Za sprawą gorlickich działaczy Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (m.in. Witolda Tokarskiego, Kazimierza Zabierowskiego, Karola Kosiby) po 1932 roku oznakowano szlak turystyczny ze Stróż, przez Szymbark, na Magurę Małastowską. W zakolu rzeki, poniżej ruin kasztelu, rozbijały się obozy harcerskie. Na miejscowej poczcie w okresie letnim panował ruch, a licznie wydawane pocztówki z atrakcyjnymi widokami Szymbarku cieszyły się popularnością. Wzmożony ruch turystyczny w Szymbarku wiązał się z rosnącym zainteresowaniem wypoczynkiem w niedocenianych wcześniej Beskidach, od Nowego Sącza po Sanok. Pisała o tym w krajoznawczym opracowaniu „Na szlakach Łemkowszczyzny” Krystyna Pieradzka:

(…) ruch turystyczny promieniuje do dworów i dworków, do większych wsi, na obozy turystyczne, harcerskie, letnie, przysposobienia wojskowego, pracy itp. (…). Z tego względu gospodarka uzdrowiskowo-letniskowa obszaru Karpat, powinna być otoczona specjalną opieką władz.

Tak też się działo w Szymbarku. Latem 1938 roku do wsi przyjechała z Krakowa Wojewódzka Komisja Zdrowotna, w celu urzędowego uznania wsi jako miejscowości uzdrowiskowej. Była szansa przyznania subwencji rządowej na rozbudowę bazy noclegowej, szczególnie w chłopskich domach, oświetlenie elektryczne, budowę kąpieliska na rzece Ropie oraz uruchomienie sezonowej komunikacji ze stacjami kolejowymi w Zagórzanach i Stróżach. Pogorszenie sytuacji międzynarodowej kilka miesięcy później spowodowało, że władze państwowe zamiast o budowie pensjonatów myślały o pośpiesznym wznoszeniu wojskowych umocnień na granicach państwa.

Mimo to w lipcu 1939 roku Szymbark znów był pełen letników, którzy zachwycali się urokliwym dworem obronnym i niezwykłym jeziorkiem na leśnym osuwisku. Korzystali z kąpieli w rzece, spacerów po lesie, z ciekawością słuchali miejscowych legend i przyglądali się barwnym zwyczajom i uroczystościom religijnym. Maria Cegielska, córka Franciszka Rzihy, właściciela kopalni ropy naftowej, sąsiadującej z dobrami Groblewskich na Bystrzycy wspominała, że:

16 lipca odbywał się odpust z okazji święta Matki Bożej Szkaplerznej. W czasach mojego dzieciństwa stanowił dla mnie największą atrakcję wakacyjną. Buszowałam wśród straganów z równym entuzjazmem jak szymbarskie wiejskie dzieciaki, podziwiając owe blaszane koguciki, serca z piernika, czy prowadzone na kijku, kłapiące drewnianymi skrzydłami kurczaki. (…) Na odpuście zjawiali się wszyscy: chłopi, miejscowe ziemiaństwo i letnicy, kierownik poczty z małżonką i nauczycielstwo, harcerze z obozów rozbijanych w zakolu Ropy. Pachniały lipy wokół starego drewnianego kościółka z XVIII wieku, brzęczały uwijające się wśród ich kwiecia pszczoły.

Sielanka beztroskich wakacji na szymbarskiej wsi skończyła się sześć tygodni później. Wojna, która wybuchła 1 września 1939 roku zmieniła wszystko. Stanisława Groblewska została bohaterką gorlickiego ruchu oporu, pułkownik Seweryn Łańcucki ruszył na wojenną tułaczkę, a Tadeusz Grodyński i Zygmunt Haupt zakosztowali emigracyjnego chleba i do Polski już nie wrócili. Po wojnie Szymbark nie spełnił swych marzeń o tym, by być modnym letniskiem. Dziś nadal pełen uroku – czeka na letników i turystów. A może na nowego Zygmunta Haupta?

MAREK DZIEDZIAK | Nauczyciel historii w Zespole Szkół w Szymbarku, inicjator imprez edukacyjnych i kilku publikacji z zakresu historii regionalnej.

Raz jeszcze zacznijmy od korespondencji pisarza. W liście z 9 stycznia 1949 roku Zygmunt Haupt zwierzał się Józefowi Wittlinowi:

Czeka mię jeszcze w niedługim czasie nieprzyjemna w swoim rodzaju historia. Mianowicie zwrócił się do mnie jakiś komitet nowoorleański, ażeby pomóc im jako tłumacz w przyjęciu jednego z pierwszych wielkich transportów polskich DP, który ląduje w tym porcie. Jeżeli do tego ma przyjść, to będę się starał ograniczać do roli tłumacza tylko, bo moje opinie o nowym, upragnionym życiu, jakie mają tu zacząć, byłyby te prywatne opinie paradoksalne i nieentuzjastyczne.*

W jakiś czas później, w piśmie datowanym na 13 czerwca 1949 roku, autor „Pożegnania z ojczyzną” dopowiadał:

Urzęduję stale jako komitetowy na przybycie okrętów z polskimi DPsami, a potem odwiedzam ich po Louisianie, na ich nowych miejscach i współczująco wysłuchuję żalów i zmartwień i rozczarowań. W zamian za to nasłucham się polszczyzny z okolic Sanoka, Konina i Kamionki Strumiłowej. Pytam się ich, a może wrócicie do Polski. „A pod Moskala, powiadają, nie pójdziemy”. Naturalnie że do mnie, inteligenta, nie mają zaufania, dobrze sobie zapamiętali, jak ich inteligenci wykiwali. Ale czasami bardzo się rozkrochmalą, aż do opowiadania swych snów („Śniła mi się Matka Boska i dużo ludzi – pewnie będziemy mieli pogrzeb…”).

Przybycie statków z transportem polskich emigrantów (displaced persons) staje się dla pisarza kolejną okazją do podjęcia trudnej problematyki wygnańczych losów, bliskiej Hauptowi na płaszczyźnie egzystencjalnej, nieobcej także jego intelektualnym i artystycznym zainteresowaniom. Oczywistemu brakowi entuzjazmu, wywiedzionemu przecież bezpośrednio z własnego, emigracyjnego doświadczenia, towarzyszy realistyczna, wyraźnie zdystansowana postawa. Ujawniona niechęć nie ma jednak źródła w egoizmie. Przeciwnie, motywowana jest współczuciem i – co być może najważniejsze – świadomością uczestniczenia we wspólnej historii, odgrywania roli w jednej sztuce. Im większa świadomość, tym dotkliwszy ból. Bez wątpienia ból ten był udziałem korespondenta pisarza, był też nieodłącznym elementem samoświadomości Haupta.

Nie chciałbym jednak sprowadzić przytoczonego fragmentu korespondencji jedynie do poziomu zawartej w niej anegdoty, co w przypadku analizy tekstów epistolograficznych jest oczywiście dosyć częstą pokusą. W tym niewielkim fragmencie można przecież zauważyć coś więcej, coś równie zastanawiającego i ważnego. Zacytowane wersy, kiedy im się uważniej przyjrzeć, nabierają bowiem dodatkowych odcieni, z których odcień tęsknoty, wydaje się najważniejszy. Pozornie rzecz jest dosyć oczywista i – by tak rzec – typowa. Oto wygnaniec żyjący w nowym świecie, z dala od tego co oswojone i bliskie, tęskni za każdym, nawet najdrobniejszym elementem przywracającym, choćby na chwilę, utracone dziedzictwo. To może być przypadkowe lub zaplanowane spotkanie z innym Polakiem (Haupt każde takie wydarzenie niezwykle skrupulatnie odnotowywał w listach). To może być również przeczytana książka (pisarz starał się aktywnie i na bieżąco śledzić krajową twórczość). To może być wreszcie zasłyszane słowo. Słowo wyjątkowe, rozpoznawalne w różnorodności swoich odmian (polszczyzna z Sanoka i Konina), nierozłącznie związane ze specyfiką znajomych, przyjemnie drażniących ucho dźwięków (Kamionka Strumiłowa).

O wadze i potrzebie rozmowy oraz dźwiękach jej towarzyszących pisał Haupt do Wittlina w liście z 10 grudnia 1947 roku:

To już parę miesięcy, kiedy spotkaliśmy się w Nowym Jorku i bardzo sobie cenię wspomnienie tego spotkania. Bardzo było przyjemnie i swojsko błąkać się z Państwem po Manhattanie i kiedy się szło i rozmawiało o polskich sprawach, to można było zapomnieć, że idzie się 58-ulicą, kiedy tak się rozmawia, jakby to była np. ul. Chorążczyzny.

Nieprzypadkowy to wybór. W emblematycznych słowach pisarza zestawiających wielką, zachodnią metropolię, z utraconym Lwowem, kryje się przecież także szczególna metafora wygnańczych losów. Bezosobowości nowego świata przeciwstawiona bowiem zostaje wyjątkowość własnej ojczyzny, bezimienności (symbolizowanej abstrakcyjną cyfrą) – trudna do wymówienia, niemożliwa do zapomnienia nazwa. Chorążczyzny – proustowskie imię własne. Znamię. Żywa rana.

2.

Trauma języka towarzyszy najintymniejszym chwilom emigracyjnego losu Haupta. Dobrze to widać chociażby wtedy, kiedy pisarz obserwuje postępy syna w nauce polskiej mowy, o czym wspomina Wittlinowi w liście z dnia 6 marca 1948:

Pan jest starym emigrantem, ale proszę sobie wyobrazić, że do niedawna, kisnąc w wojsku polskim w Anglii, żyłem zawsze wpośród polskiej wyspy, aż tu nagle zostałem skazany na siebie samego. Proszę Pana, ja mam małego synka, jest mu teraz już dwa lata i cztery miesiące i zaczyna mówić. Wygląda to tak, że liczę: „trzy”, „cztery”, mój syn powtarza za mną „tsy”, „stery”, idziemy do Zoo, mówię mu „słoń”, powtarza za mną „fłoń”, pokazuję mu skarbonkę „świnia”, mówi „finia”. Jestem szalenie, niewymownie wzruszony. Ale jest to rodzaj nienormalnego wzruszenia, nieprawdziwa sytuacja, nieprawdopodobna sytuacja. Moje niepotrzebne wzruszenie szkodzi mnie, a może szkodzić synowi. Naturalnie że przesadzam w tem, nie tylko ja jeden po tych czasach skazany jestem na samotność i niezdrowe wzruszenie.

Podobnych zapisów znajdziemy więcej, jednak interesująca nas problematyka nie wyczerpuje się na poziomie doświadczenia egzystencjalnego. Pozostaje także kwestia twórczości artystycznej, choć oczywiście trudno precyzyjnie rozdzielić obie sfery od siebie.

Tworzenie na wygnaniu (zwłaszcza w materii językowej) związane jest oczywiście z obiektywnymi, transkulturowymi trudnościami komunikacyjnymi i to od razu na dwóch równorzędnych planach. Zagadnienia przekładu, obok najbardziej praktycznego wymiaru, mają bowiem swój głębszy, meta-twórczy charakter – na oba wielokrotnie zwracał uwagę autor „Baskijskiego diabła”. Dla Haupta, który był maksymalistą, zasadniczy zręb programu pisarskiego stanowiło dążenie do uniwersalizmu, co w połączeniu ze specyfiką jego prozy nie było łatwym celem do osiągnięcia. Wszelkie dysonanse miały swoje źródła w problemach czysto translatorskich, również tematycznych, ale przede wszystkim myślowych. Haupt myślał bowiem i tworzył w ojczystym języku. I nawet jeżeli brzmi to banalnie, ów banał przełamuje jednak prawda trudnego, autorskiego doświadczenia.

Mam niesamowite uczucie jakby człowieka z anegdoty, który pewnego wieczoru wyszedł z domu, ażeby na rogu kupić paczkę papierosów, i odnalazł się po dwudziestu latach na drugim końcu świata, prosperujący i zadziwiony światem okoliczności. Wyjechałem z kraju, gdzie wszystko było ułożone w bardzo solidny deseń, wszystko zbiegało się tak, jak należy. Można żyć i nie żyć w ten sposób, ścieka się strumieniem emocji i wrażenia, automatyzmem drobnych niwelacyjnych różnic w taki czy inny rowek, i tak pociecze i poniesie życie, jak deseń takiego działu rzecznego życia jest rozgałęziony i wyjedzony w pomarszczonej troską powierzchni ziemi. Chcąc czy nie chcąc, wciekam w nowy deseń, ale mój zmysł grawitacji jest uwarunkowany dawnym.

– notował pisarz w szkicu „Zapiski autobiograficzne” i rzeczywiście trudno pozostać wobec takich słów obojętnym. Dźwięczą w uszach jeszcze długo po przeczytaniu, dźwięczą znajomym tonem.

3.

Więc kiedy leżę pośród traw
i nic to, że szaleje koło mnie, bodiaki, że srebrzysty piołun, jaskry jak płomyki, macierzanka, powój,
a powój kręci się,
dziki owies jest, jak włóczęga, wesoły i zadzierżysty,
dziki mak i rosiczka,
a przy wodzie,
gdzie mokre kaczeńce, solidnie żółte i tłuste kaczeńce
(proszę zauważyć, że używam całej nomenklatury, ale to nieodpowiedzialnie),
kiedy leżę i słucham, jak grzmi bąk o pluszowym, prążkowym odwłoku,
jak leci pszczoła,
kiedy podpatruję po odwrotnej stronie liści
mszyce lepiące się cierpliwie do ich zieleni,
to jestem jak w innym kraju.

(Zabawa w „zielone”)

Typowy Haupt: arcypolski, a przy tym na swój sposób uniwersalny. Bez reszty zakorzeniony w naturze i kulturze ojczystego kraju. To czuć od razu. Jak wszak wytłumaczyć cudzoziemcom naturę bodiaku. Nie wystarczy przecież zwykły, botaniczny opis, równie ważna jest w tym wypadku znajomość Sienkiewicza, może nawet lektura „Sklepów cynamonowych”. Co dalej począć z piołunem, macierzanką, pnącym powojem, cudaczną rosiczką? Jak oddać w obcym języku melodię nazw, zmysłowość słów i określeń. Zwracam uwagę na niezamierzoną aliterację: „zmysłowość słów”. To nie przypadek, bowiem Hauptowski podmiot chłonie świat wszystkimi zmysłami, także słuchem. A potem odtwarza, a raczej stwarza go na nowo, przy pomocy taumaturgii słów.

Świata można słuchać – to ważna i uniwersalna lekcja płynąca z cierpliwej lektury dzieła pisarza (tylko taka lektura – niespieszna – ma w tym przypadku sens). W tym nasłuchiwaniu stajemy się podobni do dzieci, które na nowo odkrywają świat wokół siebie, o czym pisał Haupt w fenomenalnych „Fragmentach”, po brzegi wypełnionych brzmieniami i powojami:

Uczę się pośród tego, czy chcę, czy nie chcę, chłonę to naokoło wszystkimi porami skóry, tak jak oddycha się skórą albo tak jak soliter w jelitach chłonie całą powierzchnią ciała, swego robakowego ciała. Przychodzi to do mnie i rozmienia się we mnie, i tu właśnie zaczyna się to przetwarzanie świata na mój własny świat.

I dalej:

A potem naokoło głosy i głosy i powiedzenia, ogród słów, wystrzygane w tym ogrodzie ścieżeczki, naciągnie się taką gałąź ze słowami, jak gałąź jaśminu, aż dreszcz przechodzi, kiedy posypie się deszcz kropel rosy. „Tamten ogród” to był drugi ogród koło składu desek Szora, od składu desek pachniało trocinami i śmiećmi żydowskimi. „Idzie jak z płatka” – mówiła mama i zastanawiałem się, jak to może być, że coś łatwo, składnie idzie jak z płatka. „Tadeuszowa” – to słowo określało cały świat stróżowej, jej dzieci, jej męża pijaczyny i, co tu ukrywać, złodzieja, i nieschludnego mieszkania biednych ludzi, a „Roszlakowscy” to znowu słowo obejmujące całą mieszczańską rodzinę, cały mieszczański światek, cały kosmos obracający się wokoło tych samych, ustalonych spraw mieszczańskich (…).

Bardzo to wszystko modernistyczne, a jednocześnie tak niepodobne do niczego co do tej pory znaliśmy. W tym chyba tkwi szczególna siła pisarza, który jak nikt inny potrafił pogodzić w sobie tylko wiadomy sposób wszystkie sprzeczności, zmieścić je w jednej, jakże pojemnej, a przy tym nad wyraz spójnej formie. Kunszt z jakim używał pisma do wypowiedzenia (sic!) słów może zadziwiać. Tym bardziej zadziwia siła ewokacji, która jest osnową Hauptowskich narracji. Już nie klasycznie rozumiane opowiadanie, ale odtwarzanie i stwarzanie wydają się głównym celem pisarskiego trudu. Co ważne i o czym nie wolno zapominać, dotyczy to w równym stopniu wszystkich warstw tekstu, także brzmieniowej: tak jak słucha się świata, tak też słucha się pisarskiej opowieści o nim.

4.

Dzieło sztuki to według recepty Haupta swoisty mikrokosmos, rojący się i pachnący, poznawalny wszystkimi zmysłami. Kto słucha, ten z pewnością usłyszy. Kto czyta (najlepiej na głos), ten wie, że mam rację.

*Korespondencję Haupta z Wittlinem cytuję według oryginałów zdeponowanych w zbiorach specjalnych Harvard College Library; sygn. bMS Slavic 7 (105).

PAWEŁ PANAS, DR | Adiunkt w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, członek International Institute for Hermeneutics, autor rozpraw, publikował w „Tekstach Drugich”, „Europa Orientalis” i „Sign System Studies”. Autor książek: „Doświadczenia religijne w twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego” (Lublin 2012) oraz „Opisanie świata. Szkice o poezji Marcina Świetlickiego” (Kraków 2014). Redaktor pracy zbiorowej „Horyzont religijny polskiej literatury emigracyjnej” (Lublin 2013). Twórczości Zygmunta Haupta poświęcił m.in. studia: „’Jeździec bez głowy’ Zygmunta Haupta. Fragmenty dyskursu symbolicznego” (w: „Symbol – znak – rytuał. Od narodzin do śmierci”, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2014); „’… gdzieś poza krzywizną ziemi’. Dyskurs wygnańczy w korespondencji Zygmunta Haupta – rekonesans” (w: „Roczniki Humanistyczne” 2014, z. 1); „Tożsamość wygnańca. Uwagi o zapiskach autobiograficznych Zygmunta Haupta” (w: „Osoba czy tekst?”, red. A. Bielak, Lublin 2015). Jest pomysłodawcą i kierownikiem ogólnopolskiego projektu naukowego, poświęconego semiotycznej analizie literackich transfiguracji doświadczenia wygnania. W zakres badanego materiału wchodzi między innym twórczość pisarska autora „Baskijskiego diabła”.

Jak tu o niej nie myśleć, rozprawiając o pisarzu, którego obie wielkie wojny wygnały z dwóch rodzinnych domów? Nie był on jednak obrażony na ten nowoczesny świat, przynoszący i klęski, i nadzieje. Interesowało go – jak się zdaje – zarówno to, co odeszło jak i to, co nadchodzi, choć pierwsza lektura jego opowiadań sprawia inne wrażenie, zaburza proporcje i pozornie przenosi nas wyłącznie w minione. W obrębie tego, co wydobyte z prywatnej pamięci, łatwo zapominamy, czym dla bohatera (bohaterów) tej prozy były fascynacje nowymi wytworami ludzkiej myśli i rąk. Toteż nie przesadzajmy z obawami – po kilku monografiach, kilkudziesięciu artykułach, recenzjach, esejach czas zacząć kolejny etap recepcji. Podejrzewam, że sam pisarz byłby ciekaw (tak jak ciekaw był – mimo rozwijanej często w sobie nostalgii – Innego, obcych krajów i ludzi), co dociera do nas zza czy spośród linijek jego utworów, tej misternie, latami cyzelowanej prozy. Skromność, jaka ujawnia się w jego listach, a może bardziej zdziwienie czy niewiara we własne możliwości i talent – to także kwestia pewnej konwencji. Ale czyż pisarz tak uczciwy wobec własnego dzieła, tak staranny w całej swojej nonszalancji i tak bezkompromisowy w antydogmatyzmie, byłby zupełnie pozbawiony troski o rezultat swoich działań?

Wyobrażam sobie, że Haupt – gdyby dane było mu to zobaczyć – pisze opowiadanie na kanwie Festiwalu Hauptowskiego. Jego samego zainteresowałyby być może wygłaszane sądy i tezy, ale jego bohatera… raczej sylwetki, sama fizyczność i duchowość poetów, prozaików, badaczy, obyczajowa otoczka, kontekst natury i kultury. Nie wątpię, że i z takiego zdarzenia mógłby wywieść arcydzielną prozę, która udaje, że nią nie jest. Inny byłby tylko garnitur postaci, lecz stalibyśmy się, razem lub osobno, przedmiotem kreacji, co jest zbudowana na prostym przecież postrzeganiu, jak w „Czuwaniu i stypie”, jak w „Białym mazurze”, jak w „To ja sam jestem Emmą Bovary”, ot, tu współczesny porucznik Boczyła, tam Benedyk, czy też jakaś leniwa, lecz czujna i nerwowa Emma, paląca nie Hele, a na przykład Marlboro.

Porzućmy jednak fantazje. Nawet jeśli ten rzeczywisty festiwal, który symbolicznie otwiera nowy czas obecności Haupta w świadomości czytelników-amatorów-miłośników i czytelników-badaczy, miałby być pretekstem dla jakiegoś oderwanego od dzieła bajania o Haupcie, to przecież nie bylibyśmy daleko od ducha tegoż dzieła: wszak wiemy, że „nieudałość” to jego stały składnik – i z tego wszystkiego, co nietrafione, niezręczne, nieprzystające do czegoś i do czegoś nieprzystosowane, Haupt budował  epizody tworzące wizerunek cudownej „nieistotności” (w kategoriach powszechnie akceptowanych hierarchii) i – mając zawsze kłopot z ludźmi – wybierał te fragmenty ich egzystencji, które „nie znaczyły” lub były tak głęboko zanurzone w intymność doświadczenia, że nie sposób o nich wyrokować rzeczy pewnych. Toteż jeśli grozi nam „nieudałość”, możemy sobie ów stan zrekompensować wchodząc w materię prozy Haupta, obcując z nią „od wewnątrz”, oceniając możliwość autoidentyfikacji, nie robiąc niczego na siłę, smakując te partie, które naprawdę nas zachwycają.

Pewnie mógłbym ciągnąć to nieco dłużej, mnożyć trafione i nietrafione argumenty, ale nie zmienia to faktu, że jeśli miałem w związku z wieściami o festiwalu jakieś wątpliwości, to teraz niemal pewien jestem, że żaden festiwal Hauptowi nie zaszkodzi, a może raczej jego dziełu pomóc. Nie, cóż ja mówię, może nam raczej pomóc lepiej zrozumieć paradoksy wiążące się z przyswajaniem jego dzieła. Gdzie mi tam stawiać się w jednym rzędzie z autorem „Szpicy”, no ale on nieustannie miewał wątpliwości – usprawiedliwiał się z nich i nadal je pielęgnował. Zatem nic dziwnego, że naczytawszy się Haupta dziwowałem się jakiś czas hasłem „Festiwal Haupta w Gorlicach”. A dlaczegóż to w takim, a nie innym miejscu? Bo trzeba wiedzieć, że już planowano sesję hauptowską w Żółkwi, w samym centrum „niebyłej” przestrzeni pisarza: na zamku i w cieniu kolegiaty, o krok od parku nad Świnią, w którym to bohater jednego z opowiadań nieudale obcował ze Stefcią. I miała być ponoć tablica na ścianie rodzinnego domu, miał być symboliczny powrót, intronizowanie Haupta na tron ustawiony nad pustym grobem Żółkwi. I, jak to bywa często, coś tam nie wypaliło, nie wyszło i cały ten – klnę się, że mówię to bez ironii – piękny plan szlag trafił, jakieś problemy z pieniędzmi, potem jakaś wojna u bram, Rzym Żółkiewskiego, Krym Putina, więc – mimo dobrych chęci inicjatorów – bardzo to znów hauptowskie, że zaistniał ten fakt w sferze wyłącznie mitycznej, jako niespełnienie, idealna możliwość, coś, co zapowiada się pięknie, bo przecież miasto-cenotaf mogłoby bez żadnego naciągania faktów (o co aż się prosi) uhonorować swojego dawnego obywatela – i gdzie można by lepiej rozprawiać o Haupcie, szukać klucza do jego dzieła niż tam, gdzie jego bohater odnalazł swój czuły instrument – lutnię?

Niech jednak przejdzie ów fakt jedynie zamierzony do sfery idealnych wyobrażeń i – jak to w opowiadaniach Haupta bywa – zostanie skonfrontowany z tym, co nie tak gładkie i wypolerowane, co nieoczywiste i w jego biografii niby przypadkowe, peryferyjne. Tak jak Chełm/Chłąd czy Bystrzyca w Gorganach, tak jak Gorlice, Szymbark i Łosie. Napisałem „niby”, bo „Gorlickie” leży wszak na linii, po której Haupt poruszał się w czasach i wojny i pokoju, na północ od Karpat i wzdłuż nich, raz to się od gór oddalając, raz to się zbliżając, w tych górach i na ich przedpolu ocierając się o śmierć, klęskę, szczęście, o pamięć, samotność i kontemplację życia, od Zakopanego do Rachowa i gdzieś tam, niekoniecznie pośrodku, zahaczając o Gorlice, Szymbark i Łosie.

Opowiadanie, w którym przewijają się tutejsze realia, było jednym z pierwszych, jakie zapadło mi głęboko w pamięć podczas lektury wydanych w drugim obiegu próz Haupta. A może było inaczej? Może tę pamięć utrwalił i „zmanipulował” fakt, że kiedy w 1991 roku przypominaliśmy w „Kresach” sylwetkę mało komu znanego wówczas pisarza, to przedrukowaliśmy wariant wspomnianego opowiadania jako jedną z kilku „ilustracji” jego twórczości? Tak czy owak, ruszyłem wówczas tropem autora „Balonu”, tyle że niewiele utkwiło mi w głowie z moich wizyt gorlickich, jednego pobytu w Szymbarku i w Łosiach, a jak na złość prześladują mnie obrazy z pobytu w Krempnej, dokąd wracałem okrężną drogą z tamtych okolic. A to jest już znacznie dalej, a to jest miejsce, gdzie wówczas siedziałem z synem na tarasie geesowskiej knajpy i jedliśmy kotlety i popijałem je ohydnym wówczas szczyrzyckim piwem, chyba dlatego ohydnym, że browar wchodził w fazę upadku i ani się wkrótce obejrzałem, a nie było śladu po jego wyrobach. I czułem się, obserwując miejscowych, trochę tak jak bohater Haupta, który wkroczył do baru Harry’ego w Luizjanie, a lato i w Gorlickim i w Krempnej było wtedy bardzo gorące (w owym czasie przestrzenie te były dla mnie egzotyczne niemal jak Luizjana) i też patrzyliśmy uważnie z synem, „co tu i jacy tu”, tylko to piwo ze Szczyrzyca wcale nie było „śmiertelne z lodu”, a zęby mi nie „kołczały”, ale cierpły od lurowatego płynu. I mógłbym dziś powtórzyć, zmieniając jedynie toponimy (bo do Krempnej jeszcze powracałem): „W tym Szymbarku-Bystrzycy byłem tylko trzy razy albo dwa – tyle lat temu, że nawet nie pomnę, ile to razy było. Wspomnienie tego bardzo odosobnione, bo to daleko od mych stron, bardzo wycięte osobno, wspomnienie tak odgraniczone jak naklejona w albumie amatorska fotografia. Parę amatorskich dni życia osobno. I z tego tak nic się nie pamięta”.

Nie zamierzam oczywiście nikogo przekonywać, że świadomie czy nieświadomie wszedłem w skórę pisarza, wiem tyle, że doświadczenie tego niepamiętanego niczego jest czymś, co nie tylko Haupta pozwala lepiej zrozumieć, ale razem z nim pięknie nie rozumieć świata.

A teraz znów Gorlice – przypadkowo i zupełnie nieprzypadkowo – być może właśnie ze względu na swoje położenie (nie Żółkiew, nie Lwów, ale też nie Warszawa czy Kraków) całkiem bezpieczne, przynajmniej na tyle, by można było tu spokojnie rozmawiać o Haupcie. O tym, co już w sprawie dzieł pisarza zrobiono i o tym, co jeszcze należałoby (chciałoby się) zrobić. Dobrze też byłoby przy okazji sprawdzić, jak to jest z tym Szymbarkiem-Bystrzycą i czy przypadkiem w pamięci Haupta nie nałożyły się topografie Beskidu Niskiego i Gorganów z rzeką Bystrzycą, ale może i z miejscowością nad Czeczwą (tu już się zagalopowałem, bo Haupta można zawsze o takie rzeczy podejrzewać, a przecież Bystrzyca, pozostałość majątku, to część szymbarskich okolic, być może zresztą nieprzypadkowo w „Pierścieniu z papieru” opowiadanie „gorlickie” znalazło się tuż za „Pokerem w Gorganach”). A może trzeba byłoby raczej poszukać pośród licznych górskich cmentarzy pierwszej wielkiej wojny nagrobka z napisem: „Meine liebe Mutter, sei stolz, Ich trage die Fahne” (kto wie, czy jednak wskazówka Haupta o cmentarzu położonym na trasie bryczki z Szymbarka do Gorlic nie zwiedzie nas na manowce?). Ale to już drobiazgi…

Zaglądam do tej krótkiej, kilkustronicowej prozy i – o dziwo, bez zdziwienia – odkrywam, że długo moglibyśmy rozprawiać o jej niuansach. Nie na jednym festiwalu, konferencji, sesji, spotkaniu. Na przykład o jej języku, o którym dałoby się napisać oddzielną rozprawę, i o językoznawczych obserwacjach Haputa (swoją drogą, o Szymbarku i o czystości tamtejszej polszczyzny napisał niemal to samo, co o Chełmie/Chłądzie, utożsamiając tę czynność z naturalną reakcją na „obce”, jaka rodzi się w strefach pogranicza kulturowego). A może też dałoby się powiedzieć coś o zaskakującym wpływie tego języka na prozę kilku jak najbardziej współczesnych pisarzy?

Ileż zagadek kryją w sobie też autokomentarze Haupta, cała metaliteracka warstwa opowiadań, włącznie z pozornie nieważnymi wtrąceniami, jak tym o dworze w Szymbarku – że palą się w kominku „polana” a nie „kloce”, bo kloce, to „zaraz bardzo sceniczne” – więc trzeba się przyjrzeć raz jeszcze procedurze komponowania otoczenia i własnych refleksji w poszukiwaniu, no właśnie, czego: prawdy realiów czy prawdy artyzmu?

Albo cytując pierwsze zdanie z interesującego nas cały czas opowiadania z 1951 roku („Były raz trzy siostry: Stanisława, Maria i Lala”), zapytać jak ma się ono (i czy w ogóle się ma) do początku Hauptowskiego cyklu o Nietocie z roku 1969 („Mógłbym to zacząć staromodnie, na przykład tak”) albo do drugiego zdania powieści Kuśniewicza z 1971 roku („Były raz dwie siostry – Elżbieta i Bernadetta, oraz ich brat, Emil”). A idąc dalej i myśląc o kolejnych partiach tekstu, zapytać o to szczególne upodobanie do imienia Maria, a potem jeszcze dociekać, dlaczego to buldog z szymbarskiego dworu nazywa się Trefl i czy fakt ten – per analogiam – ma coś wspólnego z tajemniczymi znaczeniami imienia psa Asa albo z karcianymi oznaczeniami na wojskowej taczance? A może historia czwartej, początkowo nieobecnej, siostry, Elżbiety-Biety ma na przykład charakter kompensacyjny? Jest to przecież jedna z nielicznych historii miłosnych, które kończą się czymś w rodzaju happy endu, co też jest zresztą niedopowiedziane (historia z leśnikiem, jak w zaborskich prozach Haupta), i być może pozostaje ona w jakimś nie do końca jasnym związku z narracjami o Pannie i Nietocie. Ale tu już wchodzimy w cały system misternych powiązań i powinowactw, a przecież warto zauważyć, że dla Haupta – skoro już mówimy o Gorlickim i jednym opowiadaniu jako na przykład domniemanym punkcie wyjścia lektury całości – sam podział na to, co peryferyjne czy prowincjonalne i to, co centralne, pierwszoplanowe i „światowe”, jest problematyczny. Bo kiedy pisze o Łosiach, to ludzi tamtejszych widzi jak wielorybników z New Bedford i Nantucket, a napis na grobie zestawia ze znakiem fabrycznym „Made in USA”. Zresztą grób ów to mogiła kogoś o nazwisku z „von und zu”, może kogoś, kto pochodził z odległych od Galicji terenów, z których przywędrowali do niej protoplaści pisarza – terenów obcych i odległych, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę stopień zakorzenienia Haupta w polszczyźnie.

Nie wiemy do końca, jak działała wyobraźnia pisarza, ale wiemy, że grób młodego chorążego znajdował się w cieniu liści kaliny, tak jak grób królewny scytyjskiej. Haupt – lokując swojego bohatera w różnych miejscach – obsesyjnie powielał i literacko-kulturowe konteksty, i scenerię miłosnych lub śmiertelnych katastrof. Dlatego można zacząć czytać tę prozę od „Gorlickiego” równie dobrze jak od innych przestrzeni, bo hierarchia hierarchią a sposób postrzegania ten sam. Wybierając jedno, wybieramy wszystko, także to, co w „Meine liebe Mutter…” jawi się w takiej oto postaci: „Coś co jest samo w sobie, coś bez historii, bez przyszłości, co było i czego już nie będzie”. Jak to – pytamy – coś było, a nie ma historii? Czy to możliwe? Dla Haupta – tak. Bo nieco dalej pisze: „Wydało mi się, że tym kamieniem została na zawsze i niepowrotnie przykryta moja własna młodość, stała się kiedyś i teraz osobną i niezrozumiałą dla mnie samego”. Bo Haupt nam swojej młodości nie opowiada, on ją przed nami raczej rozpościera. Nie szukajmy tu zatem historii i jej praw; coś, co jest „samo w sobie” musi pozostać do pewnego stopnia niezrozumiałe i obce. Pisarz funduje nam raczej przewodnik po sferze przejściowej – od zwykłości do artyzmu, od banału biografii do blasków i cieni literackiej kreacji. Nie mówi nam, jak mamy rozumieć to „coś”, ale wprowadza nas w strefę opowieści o nierozumieniu.

„Można zapomnieć wszystko, zachować tylko jeden szczegół, próbkę do sprawdzenia, szyfr katalogowy, kontramarkę, którą wystarczy pokazać w kontramarkarni, ażeby wydany mi został cały bagaż, skład pozostawiony w niepamięci”. No więc wystarczy „Meine liebe Mutter…”, by zagłębić się w ten wielki skład, w którym czepiamy się kurczowo ważnych (a o tym decydujemy kapryśnie i arbitralnie) rekwizytów. Haupt nie tyle epatuje nas swoim światem (nie może być do końca „jego”, bo stał się przecież obcy), co zaprasza nas do podróży po zawsze wspólnej przestrzeni pamięci-niepamięci i pokazuje nam strukturę naszych wzruszeń, będących w równym stopniu impulsami świata rzeczy, języka i uczuć.

Przestrzeń jego prozy jest przestrzenią nieskończoną, choć – zdawałoby się – geograficznie ograniczoną. Można zacząć od Gorlickiego, można zorganizować festiwal niepamięci, która mówi o sobie „pamięć”, festiwal niezrozumienia, o ile chce się choć trochę zrozumieć pisarza, dla którego bezinteresowność sztuki była czymś najważniejszym. A tylko taka sztuka i takie dzieło mówią nam cokolwiek o świecie, o egzystencji i esencji, bo tak jak sprawy tych wszystkich sfer, jest meandryczna, pozbawiona prostych point i pełna niedopowiedzeń. Jeśli Festiwal Haupta w Gorlicach stanie się świętem nieoczywistości – spełni swoją rolę.

ANDRZEJ NIEWIADOMSKI, DR HAB. | Poeta, eseista, historyk literatury, redaktor. Współzałożyciel i redaktor Kwartalnika Literackiego „Kresy” (1989-2010). Przez kilkanaście lat zajmował się również krytyką literacką. Debiutował w 1988. Autor dziewięciu książek poetyckich: „Panopticum” (Lublin 1992), „Niebylec” (Warszawa 1994), „Prewentorium” (Lublin 1997), „Kruszywo” (Legnica 2001), „Locja” (Kraków 2005), „Tremo” (Lublin, 2010), „Dzikie lilie” (Poznań, 2012), „Kapsle i etykietki” (Mikołów, 2013), „Pan Optico” (Wrocław 2014), książki eseistycznej „Mapa. Prolegomena” (Lublin, 2012) i trzech naukowych: „Niebliskie wyprawy. Jerzy Zagórski i poetycka przygoda nowoczesności” (Lublin 2001), „Światy z jawnych słów i kwiatów ukrytych. O refleksji metapoetyckiej w nowoczesnej poezji polskiej” (Lublin 2010), „Jeden jest zawsze ostrzem. Inna nowoczesność Zygmunta Haupta” (Lublin 2015). Ukończył również „K. Esej podróżny” oraz „Błękitne ciało. Esej nagrobny”. Autor licznych rozproszonych publikacji poetyckich, krytycznych i naukowych (artykuły w czasopismach, publikacjach zbiorowych, słownikach, publikacjach pokonferencyjnych). Zajmuje się problematyką awangardy poetyckiej, poezji najnowszej, metapoezji, katastrofizmu w literaturze 20-lecia międzywojennego, dziedzictwem 20-lecia w literaturze powojennej, dynamiką wewnętrznych związków w obrębie polskiej prozy modernistycznej. Publikował m. in. w „Kresach”, „Twórczości”, „Odrze”, „Znaku”, „Toposie”, „FA-arcie”, „Pamiętniku Literackim”, „Tekstach Drugich”. Jego wiersze tłumaczone były na języki: angielski, niemiecki, rosyjski, słowacki, słoweński, bułgarski i hiszpański oraz umieszczane w antologiach nowej poezji polskiej na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat. Brał udział w wielu różnych wydarzeniach życia literackiego i kulturalnego. Jest kierownikiem Zakładu Literatury Współczesnej UMCS. Mieszka w Lublinie.

czołówka | Zuzanna Rogatty, Katarzyna Turowska
muzyka | http://www.freemusicarchive.org/music/Denitsa_Mineva__Kosta_T/U_L_Y_O_T/U_L_Y_O_T

czołówka | Zuzanna Rogatty, Katarzyna Turowska
muzyka | http://www.freemusicarchive.org/music/Denitsa_Mineva__Kosta_T/U_L_Y_O_T/U_L_Y_O_T

MBP w Gorlicach zrealizowała projekt „Polska Cyfrowa Równych Szans”, którego celem było wprowadzenie w świat komunikacji cyfrowej dorosłych Polaków z pokolenia 50+. W ostatnim czasie MBP uczestniczyła także w projekcie „Budowa zintegrowanego systemu informacji i zarządzania zbiorami 33 bibliotek publicznych w woj. małopolskim z użyciem technologii teleinformatycznych”, współfinansowanym przez UE w ramach Małopolskiego RPO na lata 2007-2013.

MBP w Gorlicach uczestniczy w projekcie „Biblioteka Miejscem Spotkań Wielu Kultur”, który ma na celu wypracowanie modelu biblioteki integrującej różnorodną społeczność oraz wyposażenie bibliotekarzy w wiedzę potrzebną przy realizacji działań wielokulturowych, podejmowanych razem z przedstawicielami mniejszości. Wśród aktualnych projektów wymienić można również: „Bitwa Gorlicka 2.0”, „Tablety w Twojej Bibliotece”, „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek”. Prowadząc działalność kulturalną, MBP podejmuje ponadto takie akcje, jak: młodzieżowy klub DKK, Klub Czytelniczy „Nad Lipą”, Klub Małego Czytelnika, „Cała Polska czyta dzieciom”, „Odjazdowy Bibliotekarz”.

źródło:
www.mbpgorlice.info

Druga Ogólnopolska Wystawa Znaków Graficznych (04.09-23.10.2015, Gdynia) to wydarzenie prezentujące przekrojowo osiągnięcia polskiego projektowania: polskie znaki oraz systemy komunikacji wizualnej. Ekspozycja przypomina ikoniczne projekty z lat 1945-69, przybliża historię polskiej grafiki użytkowej, a także pozwala skonfrontować dokonania nestorów projektowania z najnowszymi dokonaniami w dziedzinie projektowania graficznego.

Pierwsza część ekspozycji jest odtworzeniem legendarnej Pierwszej Ogólnopolskiej Wystawy Znaków Graficznych z 1969 roku – na wystawie odbywającej się w Związku Polskich Artystów Plastyków w Warszawie pokazano wówczas 335 projektów takich twórców jak: Ryszard Bojar, Roman Duszek, Emilia Nożko-Paprocka, Karol Śliwka. Nawiązując do tamtego wydarzenia, druga część ekspozycji przedstawia 335 najnowszych znaków powstałych w latach 2000–2015, wybranych przez Radę Konsultantów i Kuratorów wystawy spośród prawie trzech tysięcy zgłoszeń.

źródło: Ogólnopolska Wystawa Znaków Graficznych